Төрлесе

 

             Афоризмнар. (Килеп-киткђлђгђн уйлар)

Нђрсђдер ђйтергђ хакыћ булсын љчен, башта нђрсђдер эшлђп књрсђтергђ кирђк.

Кайберђњлђр китаплардан файда юк дип маташкан булалар. Ђ бит китапларсыз тормыш  нинди булган булыр иде  –  без моны књз алдына да китерђ алмыйбыз.

Мића бер Хакыйкать ошый: “Кирђгеннђн артыгын алма!”

Олы тљшенчђлђрдђн илџам-идея  эзлђмђгез. Чын ђсђрлђр вак-тљяктђн туа.

Бђхет ул њз абруећнан, њз намусыћнан канђгать булу. Урлашып кљн књргђн кеше  –  бђхетсез.

Халык мђхђббђте капма-каршылыклы џђм тотрыксыз. Бер мизгелдђ табынган кумирын књккђ чљйсђ, икенче мизгелдђ ќиргђ салып таптый.

Яныннан киткђн кеше артыннан њзенђ ишеттермичђ начар сњз ђйтеп калучыларны књралмыйм.

Хатын-кыз сљйкемлелегенећ бер сере: булган эштђн соћ да њз-њзећне бернђрсђ дђ булмагандай тоту.

Кешенећ бђхетен дђ, кайгысын да њз бизмђнећ белђн њлчђмђ.

Себерне  “буйсындырган”  казак Шутиковныћ туган ќирендђге џђйкђле ќимерек чиркђњ янында тора. Ќимерек чиркђњ янына џђйкђл булып кайтыр љчен, Себерне  “буйсындырырга”  кирђк булдымы икђн?

Ахмак шаяртудан кљлђр љчен генђ дђ баш кирђк. Шул ахмаклыкны аћлар љчен генђ булса да.

Бу язучы, башына нинди тилелек килсђ, шуны яза. Ђ шешђдђш иптђше, тђнкыйтьче булган булып, шул тилелеклђрне анализлап маташа.

Шђџђр тормышын романтик бизђклђр белђн сурђтлђп мђш килђбез. Ђйтерсећ, кешелекнећ соћгы сулышында романтика бар.

Ничек язарга тњгел, ничек язмаска љйрђник.

Кешелекнећ озын, озак тарихында инде барлык сњзлђр дђ ђйтелеп бетте кебек. Тик, џаман да, сњзсез аћлашырга љйрђнеп булмый.

Сугышта ќићњче кем? Сугышта ќићњче  –  Њлем…

Бђхђстђ ќићњ кирђкми. Янђшђ яшђњ кирђк. Ќићњгђ омтылу  –  кыргыйлык.

Љч кљнгђ кайнар су бирњне туктаттылар. Димђк, Ќир гомере љч кљнгђ озынайды.

Кљнлђшњчелђрећ булмаса, таза-сау џђм озак яшђрсећ.

Бу дљньяда бер генђ шатлык, бер генђ љмет  –  балалар.

Иќат итњ иќатчыга тынычлык бирђ, аны кљнчелђрнећ вак-тљяк ыгы-зыгысыннан югары тота.

Талант сокланудан башлана.

Мђћгелек мђхђббђт белђн янамагыз. Мђхђббђтне бурычка ђйлђндермђгез. Мизгеллђре белђн кадерле ул. Бурыч балалар алдында гына булырга мљмкин.

Мине Мђгънђ кызыксындырмый. Мића Хакыйкать кирђк.

Бу Дљнья  –  Мђћгелек. Без аћа кагылып кына узабыз.

Олыгайган саен љлкђннђр белђн аралашу кыенлаша, балалар белђн аралашу ќићелђя.

Кайвакыт мића дљнья бљтенлђй башкача оештырылган булырга тиеш кебек тоела.

Њз-њзећне, тазалыгыћны тђртиптђ тоту љчен мећ тљрле ысул  бар, тик, ялкаулык ќићђ.

Кеше гомерен вакыт њлчђми.

Акыручыга оят булырлык итеп, дђшми тора белергђ кирђк.

Ялганчыга караганда, ялганларга мђќбњр итњче гаеплерђк.

Ачудан ярсыган кеше њзенећ чын йљзен књрсђтђ.

Шаярып-кљлеп кенђ ќитди сњзгђ якынлаш. Югыйсђ, киресенчђ булуы бар.

Ђдђби зђвыгы бозылган халык, чын ђдђбият белђн књзгђ-књз очрашканда да аны танымый башлый.

Пушкин белђн Лермонтовтан њрнђк алып, Тукай  “Туган тел”не иќат иткђн. Чын интернационализм  шул буладыр.

Бђхетле чагыћда уяу бул. Илђс-милђс йљргђн вакытта тљрле хђллђр сагалый.

Кайберђњлђрнећ тормыш рђвешен кабул итмђсђћ дђ, хљрмђткђ лаек булуларын аћлыйсыћ.

Књпме ятим бала, књпме карт-карчыклар елый, ђ без: “…мин сине яратам, син мине яратмыйсыћ…”

Њз балаларын вђхшилђрчђ кыйнап тђрбиялђњче гаилђлђр бар.  Кем яклар?

Ќенси революциялђр була. Корбаннарын себереп тњккђч,  барысы да тынычлана, барысы да њз урынына кайта.

Илаџи сђлђт  –  илаџи ќђза ул.

Тыћлый белмђгђн кешегђ ышаныч юк.

Халык бер кызса, берђгђйле кыза.

Аныћ тљчкерњеннђн соћ   “Таза бул!”  дип ђйтђсе килми.

Без кечкенђ чакта ић ышанычлы ант  “Ипидер!”  дип ђйтњ иде.

Нинди илдђ яшибез без! Иртђн телевизорны кабызуга  –  тагын кемнедер њтергђннђр.

“Мин татар!”  дип шаулаганчы, ић элек шђхес булырга кирђк.

Кырыс тђрбия шул ук вакыттагы ярату белђн ныгытылган булырга тиеш.

Алданмагыз. Юлђргђ салынып йљрњчелђр бар. Њзлђренђ кирђк вакытта бик акыллы алар.

Зыялы  –  димђк, тавыш-тынсыз, ќайлы, ипле.

Кайберђњлђр башкаларны тњбђнђйтеп књтђрелмђкче булалар.

Мин булачакмын. Тик, мин моны белмђячђкмен генђ.

Рђниф Шђрипов.

                     Барак

           (биографик юмореска)

     Алтмышынчы еллар ахыры иде. Балалар йортында урта мәктәпне тәмамлап, Казанда яши башлаган чак. Бертуган апам белән торган җиребез – унике фатирлы ярымподвал баракта бер кечкенә бүлмә. Калган унбер фатирда берсеннән берсе хикмәтле унбер гаилә яши.

     Төннәр буена йокламый сызган сызымнарымны бүген институтта кабул итмәделәр. Кайттым да, җен ачуларымны ач карынга көчкә тыеп, апаның ашы пешкәнен көтеп йөрим. Эштән соң барысы да диярлек уртак коридорда – хатын-кызлар плитәләр янында ашарга пешерә, ирләр “көфер почмагында тәмәке көйрәтә. Ул арада, аргы баштан бик тә иләмсез кычкырып талашкан авазлар тыныч кичкә яңа төс кертте. Кемнәр икәне билгеле –  чандыр, озын гәүдәле Тося белән чатан аяклы тәбәнәк Николай. Акча алган көннәрдә, гадәттәгечә, бушлай тамаша. Озакламый бу тамаша өчен бүлмә тар була башлый, бәреп ачылган ишектән чәчләре тузгыган Тося ыргылып чыга һәм, узып барышлый, эленеп торган көянтәне эләктереп ала. Аңа да корал кирәк, ник дисәң, артыннан ыжгырып куып килгән Николайның кулында буш шешә. Шулай да, озынлык буенча кораллар тигез түгел, агулы-тозлы сүзләр белән чиратлашып, буш шешә хуҗасының башына да, иңнәренә дә көянтә төшеп менгәли, кылыч итеп тә, сөңге итеп тә файдаланыла. Ниһаять, Николай чигенергә мәҗбүр. Плитәләр тирәсендә кайнашкан хатыннар белән көлә-көлә җиңү шатлыгын уртаклашканнан соң, көянтәне якынгарак терәп, Тося да тормыш иптәше артыннан кереп югала. Бераздан соң алар үзләренчә ыспай гына киенеп, култыклашып һәм берни дә булмагандай елмаешып, урамга чыгып китәләр. Димәк, киноның дәвамы бар, кая киткәннәре беркемгә дә сер түгел.

      Менә коридорга “Боцман” кушаматлы шофер Фәхри чыгып баса. Ул да бүген кызмача. Аның да мондый вакыттагы гадәте билгеле, горилла шикелле үз күкрәгенә суккалап, “мин Боцман!” ди-ди хатынына бәйләнә-бәйләнә дә, коридорга чыгып, күзенә эләккән хатын-кыз затына мыскыллы сүзләр җибәргәли. Шул сүзләр арасында тагын “мин Боцман!” дип күкрәк кагып ала. Аның бу кыланышына беркем дә артык игътибар итми, аш пешерүчеләр дә, тәмәке тартучылар да көлеп кенә карыйлар. Аек чакта ипле генә, ару гына бәндә, нишләтәсең, йөз грамм аракы әллә нигә әверелдерә. Шулай да, ишетәм, Фәхринең дилбегә буе теле чират буенча минем апага да ярыйсы гына тотнаксыз вә тәүфыйксыз сүзләр сиптерә. Ә мин яшь, кызу, җитмәсә “деттум малае”,  юк-бар гына түгел. Ачу килгән чак, кулда пычак дигәндәй, өстәлдәге ипи кисә торган пәкене алам да, “Боцман” каршына чыгып басам:

     –  Бу якка карап тагын бер сүз әйтсәң, күтеңне кисәм дә, авызыңны ямыйм, аңладыңмы?

     Фәхри уйга кала. Капма-каршылыклы ниятләрнең күзгә күренмәс көрәшеннән соң, хәзергә килешергә була.

     –  Ярар, –  ди ул боек кына һәм үпкәләп кереп китә.

     Әнә, инде Николай белән Тося да кайтып килә. Кояш кебек балкыйлар, чөнки, берсенең кулында “Солнцедар” дип атала торган куе кызыл сыеклык.

Өлкән яшьтәгеләр хәтерлидер, дәртле исеменә дә карамастан, ул эчемлек аша аяз көндә Кояш күренми иде... Шаярталар иде, аны Америка койма буярга күпләп сатып ала дип. Эчемлекнең бәхетле хуҗалары, күптән түгел генә булган бәрелешне көлә-көлә искә алып, кереп тә югалдылар. Башланырга озак алмады.

     Фәхри хәзер үз бүлмәсендә миннән ала алмаган үчен хатыныннан ала:

     –  Нәрсә ул маңка малай миңа бәйләнә? Мин Боцман! Бераз салып кайтсам, баланы күтәреп шуларга йөгерәсең! Әйт, җен калтырчасы, арагызда ни бар?! –  Өстәлгә суккан тавыштан савыт-саба шалтырап ала.

     –  Эчкән саен тилерәсең, эт каешы! Баланы куркытырсың дип кенә керәм, үзем генә уйлап та бир идем! Тоттым да аттым булыр диванга, бүксәңне киереп, күзләреңне тасрайтып торсаң каршымда! –  Диван пружиналары шыгырдап ала, бала елаган тавыш ишетелә. Монысы инде йөрәгемә ярамый, ишекне шакып керәм:

     –  Хәбирә апа, урындык биреп тормассызмы? Безнеке ике генә. Бер кыз килергә тиеш иде...

     –  Нинди кыз? –  ди Фәхри диваннан торып.

     –  Нинди кыз ди! Көн саен матур-матур кызлар килеп кенә тора аның янына! Көнләшеп утырган була бит!

     –  Яшь вакытлар җиде килә, җиде тапкыр өйләнсәң... –  дип җырлап ук җибәрә Фәхри, –  энекәш, әйдә берәрне җибәрик?..

     –  Ярамый, килергә тиешләр, – дим.

     –  Син мине уважаешь? Мин Боцман! –  ди ул иң көчле дәлилен китереп. Үзе еларга җитешкән. Моны бу хәлдә калдырырга ярамый, уважать иткәнне күрсәтергә кирәк.

     –  Ярый, чурт с ним, сизелмәс әле, –  дим, берничә йотымнан тончыккан, кабаланган булам, ә тончыгу өчен артык тырышлык кирәкми дә...

     –  Яшь шул син әле, камырың кашык тотмый, –  ди Фәхри бик канәгать булып, түрәләрчә тәкәббер генә, –  мин Боцман, энем, мин бит яшьләрне обижать итмим...

     Ярый, булды, тынычланды бу. Коридорга аяк басуыма, тагын Николай белән Тося атылып чыга. Бу юлы икесе дә коралсыз, икенче шешәдән соң буыннары йомшарган, егылып көрәшәләр. Шулай да, телләре арымаган, борычлы-зәһәр сүзләр белән бер-берсенә куәт өстәп торалар. Николай, мескен, аксак, аста кала һәм, хатыны бугазына ябышкач, солых тәкъдим итә:

     –  Әйдә, чәй эчеп алыйк әле...

     –  Әйдә, –  ди хатыны.

    Сугыштырганы да, дуслаштырганы да шул чәй дә мәй инде. Бер халәттән икенчесенә күчү өчен аларга бер мизгел дә, бер сүз дә җитә һәм, ни гаҗәп, коточкыч шау-шу куптарып сугышырга яратсалар да, юк-бар тырналган яисә тешләнгән урыннарны исәпкә алмаганда, имгәнү, җәрәхәт алу очраклары булганы юк.

     Сәхнә буш тормасын дигән кебек, тагын “Боцман” чыгып баса. Әтәчлеге кимегән, шулай да, коридордагы хатыннарны күзләре белән сөзеп-сөзеп ала, янаулы карашлар ташлый, артык зур булмаган амплитуда белән чайкалып алгалый, тик, дәшми.

     –  Боцман, сәгать ничә? Футбол башланмадымы? – ди тәмәке тартучыларның берсе.

     –  Хәзер хатыннан сорап чыгам, – ди Фәхри һәм тиз арада әйләнеп чыга, – безнең сәгатьләр ватык, хатын әйтә, синекенең теле юк, минекенең гере юк, ди... –  ирләр шаркылдап көлә, Фәхри генә берни аңламый, күзләрен челт-челт йомгалый.

     –  Стенадагысын кара, бабай туйга бүләк итте дип мактанган идең, – диләр аңа.    

     Фәхри тагын кереп чыга:

     –  Хатын әйтә, бабаңныкы күптән алтынчы яртыда туктаган, төзәтерлек түгел, ди...

     Көлгән тавышлар Фәхрине тагын аптырашта калдыра. Хәләл җефете Хәбирә апаның тел байлыгы иксез-чиксез, кайбер “байлыкларын”ны Фәхри бер-ике көннән соң гына аңлый башлый.

     Урам ишегеннән, ниһаять, мин көткән туташ килеп керә. Аны бүлмәгә алып кереп утыртам да, кисәү агачы белән мичне болгатырга чыгам. Күрше мич янына чүгәләп утырган Нәҗип абый сорый:

     –  Кызыңның исеме ничек?

     Ул арада онытылып китеп Фәхри дә телгә килә:

     –  Әнисенә кыздыр инде, һи-һи-һи...

     Кисәк мин борылып каруга нидер исенә төшә, икенче якка борылып:

     –  Футбол башланмаган әле, – ди.

     Нәҗип абый тагын миңа дәшә:

     –  Энем, өйләнмә, башта гына кызык ул, – ди. Янында хатыны елмаеп тора.

     Фәхри ирләр янына барып утырган да, үзенең “ачы язмышын”  сөйли:

     –  Җәй көне колхозга җибәргәннәр иде. Шунда, елга буенда, кеше күзеннән читтәрәк туктап, бер чумып чыгарга уйладым. Кеше-кара юк, өстемдәге киемнәрдән балдакны гына салмадым... Чукынчыклар, әллә кайдан сыер савучы кызлар килеп чыкты, юри үчекләшеп утыралар яр кырыенда, китмиләр, көлешәләр, ә минем бит чыгып киенәсем бар. Билдән суда анда-монда йөри торгач, аяклар нәрсәгәдер төртелде. Капшап карасам, ике тоткалы ләгән икән. Ну, урыслар тазик диләр инде. Шуны алып алдымны капладым да, чыгып киттем елгадан тәвәккәлләп. Чыгып җитәргә өлгермәдем, кызлар чырылдап кычкырып җибәрделәр, ут капкандай чыгып чаптылар. Киемнәр янына килеп җиткәч ләгәнне ташлаган идем, аның төбе юк, малай...

     Озак та үтми, аргы бүлмәдән Тосяның “Коткарыгыз! Үтерәләр!” дигән яман ачы тавышы сискәндереп җибәрә. Салган баштан батырлык күрсәтер өчен менә дигән вакыт  –  Фәхри сикереп тора да, көрәшкә ташлана:

     –  Иманын кикертәм мин аның!

     Тагын бер мизгелдән Фәхринең “Ай! Больно!” дип акыруы ишетелә, тагын да бер мизгелдән ишектә Фәхри күренә. Аның башыңдагы артык зур булмаган җәрәхәттән кан тама.

     –  Дура! –  ди Фәхри, –  үзе коткарыгыз дип кычкыра, үзе, мужигының кулын каерып салгач, маңгайга чүмеч белән суга, тәре баганасы!

     –  Ә син тыгылма, – ди Нәҗип абый, – алар бит сине чакырып кычкырмыйлар, тирә-якка “без исән-сау, элеккечә дәвам итәбез!” дип белдермәкче булалар. Алар бит шулай дөнья белән хәбәрләшеп торалар.

     Күршеләр белән бергәләшеп, Фәхринең башын бәйлибез. Ул хәзер яраланган комиссарны хәтерләтә, бик тә эшлекле, һавалы кыяфәт белән тешләрен шыгырдата, йодрыкларын йомарлый, имеш, тагын бер граната булса, мин ул танкны...

     Нәҗип абый тагын миңа карап елмая:

     –  Менә шулай, энем, кайвакыт, бәреп үтерәсе килә ул үз хатыныңны, өйләнә күрмә... –  Ә хатыны аңа карап елмая.

     Менә шундый кызык тормыш иде ул вакытта. Мичкә утын ягып җылынабыз, суны ерактан ташыйбыз. Сагындыра шул күршеләр, шул вакытлар.

     ...Күптән түгел генә Нәҗип абыйның малаен урамда очраттым. Шәп кенә чит ил машинасыннан чыгып килә бу. Танымас идем, үзе килеп күреште:

     –  Минем папа балдеет синең язганнарны укып, – ди, – бер киләм әле, сөйләшеп утырырбыз, менә Будапештка, аннан Лондонга гына барып кайтам да...

     Сер бирәсе килми бит.

     –  Давай, бераздан, – мин әйтәм, – минем дә Арчага, аннан Кукмарага барып кайтасым бар...

Рђниф Шђрипов.   1992. 

                                  Атаћ башы

Бераз таушалган киемле, арыган кыяфђтле,  илле-алтмыш яшьлђр тирђсендђге ир уртасы  ашханђдђ ризык салган тђлинкђлђр рђте буйлап килђ.

–        Бу нђрсђ?

–        Аш, –  ди шул ук яшьлђрдђге, лђкин бит алмаларындагы алсулыгын югалтып бетермђгђн ак халатлы хатын.

–        Аш тњгел бу, апара! Ђ бу нђрсђ?

–        Баш! –  ди хатын.

–        Нинди баш?

–        Атаћ башы!

–        Нигђ бик усал, апакай? Кияњгђ алмыйлармы ђллђ?

–        Синећ апакаећ булсам, књптђн асылынып њлгђн булыр идем! Очраган берегез я сђрхњш, я …

–        Ялгышасыћ, ќићги. Мунчада юып, ќылы токмач ашатып,  кайнар чђй эчертеп, чиста урынга салсаћ, ђле мин…

–        Љстђлгђ менеп биеп тђ књрсђтергђ кирђкмиме? Бар, ђйдђ, бар,  телегез булмаса сезнећ кебек  мужикларны књптђн карга књтђреп алып китђр иде инде

–        Ќњнле ризык пешерђ белмисез, шућа књрђ ирлђрнећ егђре юк хђзер.  –  Ир кеше сукрана-сукрана уч тулы вак акчасын озаклап санады да, шикђрсез чђй белђн ипи кисђге алып, читтђрђк торган љстђл янына барып утырды.

           Бу нђзберек, кљйсез адђм нђрсђ алыр микђн дип торган ак халатлы хатынныћ кашлары киерелде, авызы ачылып китте. Йљзендђ бер генђ мизгелгђ кљлемсерђњ чагылып њтсђ дђ, икенче мизгелдђ инде књзлђре дымланган иде. Капылт кузгалып, аш тђлинкђсенђ бђрђћге боламыгы салды да, ђлеге сыек чђйле стакан янына китереп куйды.

–        Мђ, аша, карыныћ ач булганга усалдыр син.

Инде килеп, ир кеше књзлђрен челт-челт йомгалый башлады.

–   Ач дип… Тап-таза башым белђн…  Адђм актыгы шикелле… Хатын-кыздан хђер  алып… –  Челт-челт йома торгач,  бер-ике тамчы тђгђрђп њк тљште.

–        Нишлђп хђер булсын? Ђнђ, бђрђћге китергђннђр, бушатырга кеше юк, эшлђп ашау булыр, кимсенеп утырма.

–        Алай булгач, бар, чђйгђ шикђр, боламыкка ит салып китер.

–        Эшлђп књрсђт ђле, бђлки син ашарсыћ да качарсыћ.

–        Башта хђерче итеп, хђзер жулик итеп , атлаган саен мыскыл итђлђр…

–        Ярар инде, бигрђк кљйсез булып чыктыћ. Њзећ ипле генђ бђндђ кебек, кулларыћ да ялкауларныкына охшамаган.  Ничек килеп ќиттећ бу хђлгђ? Исемећ ничек?

–        Исемем Сафа. Тузик шикелле, бик кыска, ќайлы. И – и, апакаем, авылыбызда минем кебек балта остасы юк иде. Хатыным иртђ њлде. Йортымныћ тђрђзђлђрен каплап, малаем монда алып килде, фатир алганда кеше саны љчен. Ђ монда тирђ-якта тыз-быз да ыгы-зыгы, кибет янында љченче кешене кљтеп кенђ торалар. Кљн саен ђз-мђз китте бераз. Килен йљрђк даруы эчђ башлады, малайныћ чырае бозылды. Ђйткђлђшеп алдык та, чыгып киттем.

–        Эзлилђрдер бит?

–        Эзли, атаћ башы! Киленнећ эшенђ шалтыраткан идем, мин исђн дип. Син авылда тњгел мени ди. Анда бит утыны да, печђне дђ ђзерлђнмђгђн, мал-туар юк.

–        Књп эчђсећме? Кљйсезлђнђсећме?

–        Ќенем сљйми! Љйдђ дђ песи кебек тып-тын гына йљрим!

–        Ярый, ярый, тынычлан, ђйдђ бераз эшлђп књрсђт. Бик ошап китсђћ, кич белђн њземђ алып кайтып, юындырып, ќылы аш ашатып, кайнар чђй эчертеп, чиста урында йоклатып чыгарырмын.

Эчке якта пешекчегђ укучы кызлар  буяулы тырнакларын ялтыратып,  “йљк бушаттырырга не имеете права…”  дип торалар иде. Ике-љч кљнгђ бер килђ торган сђрхњш йљк бушатучы да књренми. Ђ эш белгђн авыл агаена машинадан бђрђћге бушату чњп  ул.

Юынып, чиста књлмђк кигђн Сафаны кичен сыйлы-шешђле љстђл кљтђ иде.

–        Бисмиллаћны ђйтеп утыр,  –  диде хуќа хатын.

–        Бисмилла иррахман иррахим,  –  диде Сафа ќиренђ ќиткереп џђм шешђгђ њрелде.

–        Онытмагансыћ икђн ђле.

–        Нђрсђне? Шешђнеме?

           –   Бисмиллаћны дим. Инде хђзер, ќомга кљнне, чистарынып, шундый сњзлђр ђйтеп љстђл янына утыргач, аракы эчкђндђ оятыћа кљч килмђсђ, пажалысты, эч…

Сафа аптырап калды, текђлеп хатынга карады. Хђзер  салып эчсђћ,  иманын саткан килмешђк буласыћ да каласыћ инде.

–        Кџым, кџым,  кара ђле, исемећ ничек синећ?

–        Чђй эчеп бетергђч, исђнме тагын, кодагый. Зифа булам мин.

–        Кара ничек туры килгђн, име, Зифа плюс Сафа… Ни, Зифа, мин шулкадђр њк ыштыр  бит тњгел ђле. Аракысыз торып була, хатынсыз читен икђн.

–        Аракысыз яшђсђћ, Ходай хатынлы да итђр.

–        Бњген њк шулай итсен иде ул.

–        Бњген иртђрђк ђле, диванда йокларсыћ.

           Утларны сњндергђч, Сафа аваз салды:

–        Яныћа килергђ ярыймы?

–        Хђерчегђ якты йљз књрсђтсђћ…

–        Бака.

–        Ђ син елан.

–        Татлы йокы, тђмле тљш, караватыћнан егылып тљш.

–        Ђ син, ќњнсез, ќеннђр књр.

–        Књрђм, караватта ята берсе.

–        Синећ њзећне ќен алыштырган, шђџђргђ килњ белђн.

–        Алайса авылга кайтабыз. Минем йорт таза ђле, тора.

–        Кайтырбыз, кайтырбыз, пенсиягђ чыккач. Књп калмады.

–        Мин сине, ќаныкаем, пенсиясез дђ, ќаныћ ни тели…

           –  Юк инде, пенсиясез булмый, егетлђр сњзенђ ышанып, џушсыз кала торган вакытлар њтте инде. Йокла, иртђгђ эшкђ барасы бар.

Иртђ баштан Сафа ашханђдђ кђбестђ бушата иде. Аныћ янына тузанлы бишмђт, бђйлђнгђн, кайчандыр йон, хђзер киез башлык кигђн, књзен-йљзен кызыл томан баскан адђм килеп туктады.

–        Нишлисећ?

–        Тире ќыеп књн эшлим.

–        Авыл гыйбады, килеп ќитмђгђн, њзенчђ теллђшђ башлаган.

–        Мин килеп ќитмђгђн, син барып чыккансыћ.

Ђлеге адђм букчасына кишер, суган тутырды да,  шуларны берђр шешђгђ алыштырырга йљгерде.

           –  Мин хђзер бер ќиргђ барып килђм, син мине књрмђдећ, ђ ић яхшысы, ычкын моннан, бу минем урын

–                   Хђзер, йљгереп киттем ди менђ синнђн куркып.

Ике-љч минут та узмагандыр, ђле суынып та љлгермђгђн Сафа янына чыннан да киез эшлђпђле берђњ килде.

–        Нђрсђ бушатасыћ?

–        Баш.

–        Нинди баш?

–        Атаћ башы!

–        Вапще то, мин монда директор.

–        Вапще то мин хатынга булышам. Ул  мића директор.

Китте монысы. Зифа килде. Ќитђклђшеп кабинетка килеп кергђндђ,  директор стаканга аракы салып маташа иде.

–        Ђ– ђ, сезме, керегез. Кичђ туйда булган идем, баш авырта.

–    Атнасына кырык тапкыр туйга йљри башладыћ, кљн саен баш тљзђтђсећ, –  диде Зифа. Књрђсећ,  бу кызыл борыннар белђн сљйлђшергђ љйрђнгђн инде. –  Менђ бу минем… ни… кыскасы, бњгеннђн приказ яз, теге айнымас урынына Сафаны алабыз.

–    Язабыз, язабыз, без таныш инде, бик тђ ягымлы кеше тапкансыћ. Энем, Сафа, –  диде дирек тор, абый дип ђйтђсе урынга, –  без монда эчмибез, урлашмыйбыз…

–    Дљрес эшлисез, –  диде Сафа, –  оялып тормагыз инде, књтђреп каплагыз шул стаканны…

            Шул арада ишекне тибеп ачып, теге сђрхњш йљкче пђйда булды.

            –  Тирлђп-пешеп машина бушатып ятам, ђ сез мине астыртын гына эштђн куасызмы?

            –  Син инде кичђдђн бирле монда эшлђмисећ. Нишлђп йљрисећ монда? Суган урларга килдећме? Хђзер  шалтыратам милициягђ, –  диде директор џђм љстђл тартмасын ачып, тагын бер стакан алды.

–        Мин капчыклап, ђ син машиналап урлыйсыћ. Тутырып сал.

–        Синећ капчыгыћны бљтен урам белђ, ђ машинаны књрњче бармы? Мђ, утырып эч.

Сафа белђн Зифа тизрђк саф џавага чыктылар.

…Кљннђрдђн бер кљнне, авылда, Сафа белђн Зифа, телевизор  караштыргалап, тђмлђп кенђ чђй эчеп утырганда,  књршелђре Саттар килеп керде.

–  Сафа, син шђџђрдђ торып кайткан кеше, безне дђ карчык белђн алып китмђкче булалар, џаман кайткалап, булышып йљреп булмый дилђр.

–  Йљрмђ картлык кљнећдђ башыћа кайгы эзлђп. Њзебез булышырбыз. Шђџђр сасы, таш тљрмђ ул. Атаћ башы да калмаган анда сића.

Ђ ђлеге атаћ, башын тотып, тљн буена њз нигезе, њз капкасы тљбендђ утырды…

                                                                                   Рђниф Шђрипов.  1994 ел.

      

                 Тљнге зират авазы

                                                 16 яше тулмаганнарга џђм йљрђк  авыруыннан

                                                                                  интегњчелђргђ уку тыела.

            –  Кара ђле, Мотыйгулла, хђзер кулыћда мећ тђћкђ акча булса нишлђр идећ?

            –   Џемм… Хатын  белмђгђнме?  –   Мотыйгулла љчен акча ике тљрле генђ була: хатын белгђн џђм хатын белмђгђн.

              –    Беркем дђ белмђгђн, синећ белђн мин  генђ белгђн,  –  диде Сђмигулла,  –  ђгђр дђ хђзер мин ђйткђн эшкђ риза булсаћ, иртђгђ њк кулыбызда мећђр тђћкђ акча була. Эше дђ авыр тњгел, башта њзем генђ ерып чыкмакчы идем дђ, сине жђллђдем. Кулыћа ќњнле акча кергђне юк књптђн, иртђ баштан тилмереп йљрисећ кайвакыт.

Белђ Сђмигулла Мотыйгулланыћ кайсы ягыннан кљйлђргђ.

              –  Урлыйсы булса, бармыйм! –  дип кырт кисте Мотыйгулла, бикле бњлмђлђрдђн курка торган чире барлыгын исенђ тљшереп.

             –  Урлыйсы тњгел, барып кына аласы. Эш менђ мондый. Моннан књп  еллар элек бу яклардан узып барганда бер графиня  њлгђн. Университетта укый торган малаем кайтып сљйлђде. Аны алтын-кљмешлђре, мђрќђннђре белђн урыс зиратына књмеп калдырганнар.

–        Соћ, шуннан?

–                 Аћламыйсыћ џаман. Мђ, йљз грамм, башыћ эшли башламасмы. –  Бигрђк юмарт бњген  Сђмигулла, юкка тњгел бу. Кыстап торгач, тњзеп тђ булмый.

–        Я, шуннан? –  диде Мотыйгулла џђм шатырдатып кыяр тешлђп алды.

–                  Шуннан шул менђ, бњген тљнлђ барабыз да , шул алтыннарны казып алабыз!

             Кыяр чђйнђгђн тавыш шундук юкка чыкты. Чђйнђлеп бетмђгђн кыяр арасыннан  “…чек    дећ?”  дигђн сњзлђр азапланып килеп чыктылар.

–                 Ничек дидећ, ничек дидећ, –  дип ачулана башлады Сђмигулла, –  казып алабыз дидем. Мондый куркак икђнлегећне белгђн булсам, ђйтмђгђн дђ булыр идем.

             Мотыйгулла ашыга-ашыга кыярын чђйнђп йотты да, карышырлык сњз тапмыйча:

–        Череп беткђн бит инде ул, –  диде.

–        Алтын череми, дивана, ќыеп кына аласы сљяклђр  арасыннан.

“Сљяк”  сњзен ишеткђч, Мотыйгулла тагын бер кат карышмакчы булып карады џђм ярдђм эзлђп шешђгђ њрелде.

–              Я, я,  ќитђр, барып ќиткђч эчђрбез.  –  Сђмигулла шешђнећ бљкесен шартлатып ябып, сљйлђшњгђ нокта куйды.

Тагын бер сђгатьтђн алар њзлђре яшђгђн кечкенђ генђ шђџђрчекнећ ић караћгы урамнары буйлап , зиратка якынлашып килђлђр иде инде. Каршы килђ алмады  Мотыйгулла. Ашказанындагысы да, Сђмигулланыћ балыкка йљри торган озын кара плащ кесђсендђге шешђдђ тулык-тулык килеп барганы да њзенекен итте. Сђмигулла да курыкмый тњгел. Тик аныћ куркуын инде књпме кешене вакытсыз я  кабергђ, я  тљрмђгђ керткђн  комсызлык баса. Басып бетермђсђ дђ, калкып чыгарга ирек бирми.

Тљн аз гына болытлы. Тулган ай болытлар эченнђн њрелеп карый да, тагын кереп кача, салкын, серле нурларын саран гына ќир љстенђ сипкђлђп ала.

Мотыйгулла зират коймасы янына килеп ќиткђнче њк калтырый башлады. Сђмигулла зиратныћ тимер рђшђткђлђре арасында њзе ђзерлђп куйган тишекне тапты да, ишен эчкђ љстерђде. Љстерђми нишлђсен, тегесе кире борылып бер-ике адым атлаган иде инде. Зираттагы агачлар џђм тђрелђр арасында шытырдатып књзен йомган иптђшен љстерђп йљри торгач, тапты Сђмигулла урынын.

–                 Казы менђ шушы баштан, –  дип пышылдады ул зђџђр ысылдап, –  башыћа кљрђк белђн биреп, књмеп калдырганчы!

Бу сњзлђрдђн бераз айнып киткђн Мотыйгулла, командирыныћ икенче баштан казый башлаганын књреп, ђз-ђзлђп кљрђген кадый башлады. Катырак басса, берђрсе кычкырып сикереп торыр кебек тоела иде аћа. Як-якка да карарга курка. Караћгыда тђрелђр кулларын  сузган љрђклђр кебек.

Тирђнђя тљшкђч, берђм-берђм казый башладылар. Сђмигулла тиз-тиз казый да, тыны бетђ башлагач, ишен тљртеп тљшерђ. Инде ќитђбез дигђндђ генђ, Мотыйгулла казырга тљшњдђн аяк терђп баш тартты. Моны хђзер бернинди кљч белђн дђ чокырга тљшереп булмаячагын аћлагач. Сђмигулла аякларын бљклђп утырды, кесђсеннђн шешђне чыгарды. Тегесе дђ чњгђлђде. Аучылар гына йљртђ торган зур пычак белђн Сђмигулла шешђнећ бљкесен каерып ачкач, пычагын ќиргђ кадады. Эчкђ кергђн шайтан суы башларына менеп ќитђргђ љлгермђде, ђйдђ, ђз генђ калды, тизрђк булыйк дип, сикереп тормакчы итте. Торуын тормакчы иде дђ, торып ук ќитђ алмады  –  плащ итђгеннђн кемдер кабергђ тарта иде! Сђмигулла бар кљченђ акырып ќибђрде џђм џуштан язып ќиргђ ауды. Анда гына да кала алмады  –  њзлђре казыган кабергђ њк тђгђрђде. Ђ мескен Мотыйгулла љчен бу инде артыгы белђн иде. Ишђк тавышына охшаган аваз чыгарып ул књзе караган якка элдертте. Билгеле инде, њзлђре кергђн тишекне таба алмады. Койма буйлап бер яктан икенче якка йљгерде-йљгерде дђ , тимер рђшђткђлђргђ сикерде.

Икенче кљнне Сђмигулланы кабер эченнђн табып алдылар. Њзе кабер эчендђ булса да, плащ  итђге љстђ, кабер читендђ иде. Плащ итђгенећ почмагына кадалган пычакныћ сабы да шунда тырпаеп тора.

Ђ Мотыйгулланы очлы койма башына чалбар балагы белђн элђгеп, асылынып торган хђлдђ таптылар. Монысыныћ аћы њзендђ булмаса да, ќаны њзендђ иде ђле.

Рђниф Шђрипов.  1975 ел.

                 Яңа сүзләр

            (Ягъни... тссс... эротика...)

      Клубта җыелыш бара. Укымышлы адәм сөйли:

       – Җәмәгать! Халыкның белем дәрәҗәсе көннән-көн үсә. Шулай да, тәрҗемә итеп булмый торган сүзләр күбәйде. Мәсәлән, синететика, косметика, демократия, эротика, плюрализм... Җыелыш беткәнче, кайбер сүзләрнең мәгънәсен ачыклап узыйк әле.

        Арадан яшь, мыеклы берәү:

       –   Эротикадан башлыйк!

       –  Кит инде! Сүз башламас борын! Менә, җәмәгать, киемеңне салганда шарт та шорт тәнеңне ут чәнчесә, бу синтетика була. Шуннан килеп, беркөнне кызыңны урамда танымый башласаң, монысы инде косметика була.

     Арадан чытык йөзле икенче:

     –   Ничек инде үз кызыңны танымаска?

     – Чөнки аның иреннәре кып-кызыл, күз төпләре кап-кара, чәчләре тузгыган, авызында сагыз булыр... Авыл кызы бит артта калырмын дип курка, шәһәрнекеннән алданрак йөгерә. Шуннан соң менә демократия...

     Теге яшь берәү:

     –   Эротика калды...

     –  Демократиясез булмый ул, көт бераз... Менә, мәсәлән, Мәскәүдә дә, Казанда да кайберәүләр Русиянең бәйсез дәүләт булырга хакы бар, ә Татарстанныкы юк диләр һәм үзләрен демократлар дип атыйлар... Бүре бер тоткан куянны җибәрәме соң?

     Теге күзлекле икенче:

      –   Бүре дигәннән, искә төште, кичә хатын белән сугышкан идек, бу сугышта этебез дә катнашты, тик, хатынны түгел, мине тешләде, хуҗасын! Моны ничек аңлатырга?

      –  Эткә көн саен ашарга кем бирә? Хатының  бирә! Эт акыллы хайван, кем ашата, шуны яклый. Адәм затыннан булган кайберәүләр ашаткан кулны тешлиләр һәм шуны демократия дип атыйлар.

      Шул ук икенче:

      –  Ну, ызначит, демократия ерткычлык булып чыга?

      –  Ну, бераз дөреслек бар бу нәтиҗәдә... Хәер, бу сорауны Жириновскийга бирергә кирәк. Инде килеп, плюрализм турында...

      Баягы берәү:

      –  Эротиканы оныттың!

      –  Онытыла торган нәрсә түгел ул. Әнә теге хатынның итәгендәге баласы йокыга китсен инде. Ни пычагыма дип телгә алганмындыр ул сүзне! Тәәәк... Плюрализм, димәк. Менә синең хатының бармы? Әллә алты балаң мәктәпкә йөри, ә үзең өйләнмәгәнме?

       Шул ук берәү:

       –  Кызганычка каршы, бар.

       –  Бәхеткә каршы, дип әйт, һаман бер сүзне тукыйсың, шуңа сорыйм. Мәсәлән , әле генә хатының белән мәҗлестән кайттың, ди. Кәефең шәп булганга һәм, шуңа өстәп, дөм караңгы томана булганга, син мәҗлестәге бер хатынны мактый башлыйсың...

      –  Минеме томана? Әҗәткә калган сүзеңне сөйлә, калганы кызык түгел! Чыгармын да китәрмен!

     –  Китмисең әле син шул сүзне ишетмичә! Нигә томана дисеңнме? Чөнки акыллы кеше хәләл җефете алдында чит хатынны мактамый. Бигрәк тә, мәҗлестән дәртләнеп кайтып урын җәйгәндә... Ә син мактыйсың, имеш, “бар икән бу дөньяда чибәрләр, ул буй-сыннары, ул фәләне, ул төгән...” Кыскасы, “әрәм булдым сине алып”.

       Шул ук мыеклы:

       – Анысы да булуы бар.

       –  Ә хатыныңның буйга үсүдән туктап, иңгә үсә башлаган вакыты, синең бу кыланмышыңнан дөрләп китә дә, бармак бөгеп саный башлый, имеш, “иргә яраган миргә ярый, ул чытлыкны инде урман бете дә, урам эте дә, исерек урыс та, слесарь Борис та белә... Ә менә гармунчы егет һаман миңа карап утырды! Бармаклары саен мәхәббәт!” Хатын-кызның телен үзең беләсең, бер кабынгач, ул да сиңа утлы кисәү тондыра. Шуннан соң син дә пыскый башлыйсың.

      – Пыскый ди, мин сразы кабынам!

      –  Ярый, кабынасың. Имеш тапкан мужик, эчмим, эчмим дип өч шешә аракы эчкән, ашамыйм, ашамыйм дип алтмыш бүккән ашаган бирән шул инде! Әүеш-түеш китереп өч көй уйный белә... “Ашаган малда өмет бар, – ди хатының, – һава алыштырырга дип чыгып барганда эләктереп алды бер почмакта, көчкә ычыкындым... Менә шул була инде ул бармаклары саен мәхәббәт дигән сүз! Ул, синең шикелле, яшь чакларын оныта башламаган әле...”

     Теге мыеклы томана:

      –  Юк, минеке минем турында “оныта башлаган” димәс.

      –  Димәсә, синең янга килә дә ул, салынмый азапланган күлмәк арасыннан “я, булыш әле, замогы эләкте” ди, чөнки, мәҗлестән соң размарлар үзгәргән. Менә шул була инде бер үк мәсьәләгә төрле-төрле караш, капма-каршылыклы фикерләр. Тик, шулай да, бәхәсләшә-бәхәсләшә, чишенә-чишенә, бер уртак фикергә килерсез, бәлки, булдыра ласаң... Плюрализм шул була инде.

     Теге  икенче(күзлеклесе):

      –  Бу кадәр әшәке сүздер дип уйламаган идем.

      –  Юк, ул башта гына плюрализм, ә күлмәк салырга булышу, теге мыеклы сабый сорап аптыраткан эротика була инде, чукынып китмәгәе шунда, ник әйттем...

     Шул ук икенче:

     –  һәрбер сүзе шуңа барып тоташа, әй. Ну бу дөньясы, эт оясы! Туйган инде...

     Теге мыеклы:

        –  Тоташмый ни, яралгы нәрсәдән башлана соң? Мин туймадым әле! Кызларның су коенганын күрсәм, йөгереп киләм дә чумам! –  Теге күзлекле янында утырган ханым, туймас мыеклыга борылып елмая.

       Шул күзлекле:

       –  Кечкенә чакта мунча ярыгыннан кызлар караган идем, ә алар шул ярыкка кайнар су сиптеләр. Шуннан бирле күзлек киям, хатын-кызлар чишенгәнне яратмыйм...

      Укымышлы, бүлдереп:

       –  Җитте, җитте, җәмәгать, монда хатын-кызлар утыра!

      Теге яшь берәү:

       –  Булса ни, алар да кеше бит, без утырабыз, алар да утыра. Ятыйк дигәч, ятарлар әле.

       Укымышлы:

        –  Тукта! Җитте! Җыелыш тәмам, кузгала башөлагыз!

        Теге икенче янында утырган баягы хатын әлеге яшь берәүгә борылып тагын елмая да, офтанып куя:

         –  Безней мунча искерде, җылы тотмый, суның кайнарлыгы тишек-пошыктан тарала да бетә...

         Шул мыеклы берәү:

          –  Әле мин бер тапкыр ялгыш килеп кердем...

         Укымышлы:

          –  Җитте, җитте, энекәш! Җәмәгать, җыелыш бетте бит инде, нигә кузгалмыйсыз? Тагын ниди сүзләр турында беләсегез килә, язып китерерсез. Җырның җыртыгы юк, тормышның артыгы юк, кәгазь түзә ул.

         Халык торып баса. Теге яшь берәү:

          –  Ә мин китапта бер рәсем күргән идем, аңламадым...

        Укымышлы:

         –  Җыелыш бетте, җәмәгать, тордыгыз бит инде, ник чыкмыйсыз? Ә син китабың белән иртәгә үзең генә кил яме. Җыелышка килмәсәң дә ярый.

        Халык, нәрсәдер көткәндәй, әкрен генә тарала башлый. Бу салмак агымга каршы теге яшь берәү сәхнәгә, укымышлы янына ашыга:

        –  Хәзер, хәзер, бер генә минут, мин ул рәсемне үзем ясап күрсәтәм!

       Укымышлы:

        –  Әстәгъфирулла, тәүбә! Сәгать ун тулган! Бүрекгем кайда? – Ашыгып сәхнә артына чыгып китә. Тегесе дә калмый.

        Клуб ишегеннән иң ахыргы булып, сәхнәгә борылып карый-карый,

Баягы ханым чыга...

Рәниф Шәрипов.  1990.

                                      

                                               Туры эфир

–  Кадерле кичлђр сезгђ, радио тыћлаучыларыбыз! Бњген безнећ дулкыннарда, туры эфирда, мђхђббђт турында сљйлђшњ. Телђгђн кеше безгђ чылтыратып, сљйгђне белђн ничек танышканын, ничек аћлашканын, гомумђн, мђхђббђт турындагы њз фикерлђрен ђйтђ ала, шулай ук, сљйгђн кешећђ музыкаль сђлам дђ ќибђрергђ була. Менђ, инде безгђ кемдер чылтырата. Исђнмесез! Исемегез ничек? Кђефегез ђйбђтме?

–  Сђлам! Мин Габдерђхим булам! Кђеф ђйбђт!

–  Сљйгђнегез бармы? Булса, ничек таныштыгыз?

–  Бар! Биш ел торабыз инде. Мђдђният йортында таныштык. Ул ќырларга йљри иде. Мин гармунда уйныйм.

–  Беренче булып кем мђхђббђтен аћлатты?

– Истђ тњгел инде. Караћгы, иде. Озата баргач, тамагым ачты, тућдым. Мондый хђлдђ, билгеле инде, кљчлђр тигез тњгел. Менђ шундый кыен шартларда ђсир тљштем дђ.

– Ничек инде ђсир тљштегез? Яратам дип ђйтњне књз алдында тотасызмы?

–  Ђйе, ђйе, кыстыбый яратам мин, ашыйсым килђ дидем.

–  Ђ ул?

–  Ђ ул љенђ чакырды да, кыстыбый ђзерлђде. Бик жђллђде бугай.

– Без ничектер темадан читкђ китђбез ђле. Мђхђббђттђ ничек аћлаштыгыз соћ?

– Бер дђ читкђ китмибез. Шул була инде аћлашу. Атна саен рђхђтлђнеп кыстыбый ашыйм хђзер.

–  Ђ хатыныгыз ђйбђт ќырлыймы соћ?

–  Ул инде ќырламый. Љйдђ эше књп.

–  Ђ сез?

–  Ђ мин џаман да гармунда уйныйм.

–  Сљйгђн тормыш иптђшегезгђ нинди ќыр бњлђк итђсегез килђ?

–  Нинди соћ... Ул барыбер радио тыћламый. Љйдђ эше књп. Ярый алайса, сезнећ анда  “Офтанма”  дигђн ќыр бар бугай...

–  Сезгђ шундый бђхетле гаилђ тормышы телђп, сљйгђнегез љчен сез сораган ќырны куябыз. Сау булыгыз! Менђ, безгђ тагын бер егет чылтырата. Исђнмесез! Исемегез ничек?

–  Исђнмесез! Габделхак мин. Утыз яшькђ ќитеп тђ љйлђнмђдем ђле.

– Мђхђббђт турында сљйлђшик ђле. Сљйгђн кешегез бардыр бит? Сљям диеп ђйтђсезме сез аћа? Бђлки, сљйгђнегез њзе ђйтђдер?

–  Хатын-кызга сљям дип ђйтсђћ, муеныћа менеп утырып, башыћны ашый инде ул. Ђ њзлђре ђйтсђлђр ђйтђлђр, лђкин, турыдан туры тњгел, кыеклатып кына.

– Кызык... Мђсђлђн, ничек кыеклатып? Лђкин, онытмагыз, без турыдан туры эфирда...

–  Мин дђ кыеклатып сљйлимме?

– Кыеклатып ђйтелгђн сњзне сез дђ кыеклатып ђйтсђгез, ул бит бљтенлђй кђкрђя яисђ яћадан турыдан турыга ђйлђнђ... Њзем дђ буталып беттем инде сезнећ белђн, бигрђк катлаулы кеше булып чыктыгыз ђле сез. Сљйлђгез, лђкин, матуррак сњзлђр белђн сљйлђргђ тырышыгыз. Мђсђлђн...

–  Мђсђлђн, ул  “абау, кыяфђтсез, тынымны бетердећ, ђллђ яратасыћ инде...”  ди. Ђ минем њз туксаным туксан, џаман њземнекен эшлим. Ђ ул  “туйдан соћ, чукынчык, монысы туйдан соћ!”  ди.

–  Туктагыз, аћламадым, сњз нђрсђ турында бара?

–  Шуны да аћламагач, мђхђббђт турында, радиода, турыдан туры эфирда сљйлђшеп утырмыйлар! Мин трубканы куям...

–  Аћладым, аћладым. Сњз монда фатирыгызга яраклы ќиџазлар кертњ турында бара бугай.

–  Билгеле бер мђгънђдђ, ђйе. Лђкин, шифоньер аркасында без соћрак ызгыштык. Ул  “љйлђнђсећме, юкмы?” ди. Ђ мин, туктап, “карап карарга кирђк...” дим. Ђ ул “карап карау гына тњгел, инде капшап карый башладыћ бит,хђчтерњш!” ди.

–  Димђк сез, фатирда ремонт ясау љчен, стеналарны капшап карый башлагансыз...

– Билгеле бер мђгънђдђ, ђйе. Фатирыныћ ишеген генђ ачып булмады. Мин, шулай, матур сњзлђр белђн сљйлђргђ тырышам инде...

–  Аћламыйм...

–  Мин трубканы куям...

–  Аћладым! Ишеге ватык иде, ђйеме?

–  Билгеле бер мђгънђдђ, ђйе. Мин ђйтђм,  “яћа хатын алу ул яћа бњрек алган шикелле, эчен-тышын капшап алырга кирђк” дим.

–  Аћлама...Аћладым бугай, ђстђгъфирулла. Ђ  шифоньер?

–  Ђ... ђ... Шифоньер алып кайткан идек. Шуны ќыеп бетерђ алмый азапландым, такталары туры килми.  “Туйдым инде љйлђнгђн саен шифоньер ќыя-ќыя!” дип сњгенгђн идем, ул  “монысын њзећђ алырсыћ, њзећђ ќыйган кебек итеп ќый” ди.

–  Аћламадым...  Ярар, трубканы куегыз инде, барыбер бернђрсђ дђ аћлашылмый. Гафу итегез, безгђ тагын чылтыраталар. Исемегез ничек?

–  Исемем авылда Зљлфия иде, Казанда Зуля дилђр.

– Шундый матур исемне шулкадђр имгђтерлђр икђн... Ярый, мђхђббђт турында сљйлђшеп алыйк ђле. Сез ничек уйлыйсыз, кызларга беренче булып танышырга, яратам дип ђйтергђ ярыймы?

–  Заманы шундый булгач, ярыйдыр инде. Хђзер бит ќњнле егетлђр бик аз. Џђр љченчесе эчђ, џђр бишенчесе наркоман, џђр унынчысы зђћгђр, џђр...

–  Ќитте, ќитте. Менђ ќњнле егеткђ књзегез тљште ди, ђ ул њзе сезнећ янга килми. Беренче булып танышыр идегезме?

–  Ќњнле егетлђрнећ дђ џђр икенчесе ќебегђн, џђр љченчесен ђти-ђнисе саклый, џђр дњртенчесенећ ни фатиры, ни акчасы юк, џђр бишенчесе...

–  Ќитте, ќитте. Ђ менђ мђхђббђт эталоны итеп кемнђрне књрсђтђ алыр идегез?

–  Андыйлар бик аз шул. Џђр икенче гаилђ талаша, џђр љченче гаилђ сугыша, џђр дњртенче гаилђ аерылыша, џђр бишенче...

–  Ќитте, ќитте. Сљйгђн егетегезгђ нинди ќыр бњлђк итђр идегез?

–  Нинди ќырмы? Беренчедђн, ул авылда калды, анда сезнећ радио ишетелми. Икенчедђн, ул ђле минем сљйгђнем икђнлеген белми, быел ќђен кайткач ђйтђсе булыр. Ђлегђ мин монда бухгалтерга укыйм. Љченчедђн...

–  Ќитте, ќитте. Шулай да, нинди ќырны сайлар идегез?

– Хђзер бит ќњнле ќыры да юк. Кљй саен тук та тук, сњз саен яратам да яратам, ќырчы саен  “яћа йолдыз”, сђхнђ саен ђрђмтамак шђрђ кызлар биеп маташкан була...

–  Ќитте, ќитте. Ќыр сайламыйсыз инде алайса.

–  Њпкђлђсђћ, ђйдђ њпкђлђ.

–  Юк, юк, нигђ ђле мин њпкђлђргђ тиеш? Файдалы сљйлђшњ...

–  Беренчедђн, сњз монда ќыр исеме турында...

–  Ќитте, гафу итегез, безгђ тагын чылтыраталар. Кем буласыз?

–  Вадик булам.

–  Вђдњттер инде...

–  Ђйе. Беренче булып танышырга ярамый. Бик хђтђр эш икђн ул... Сез књрмисез генђ, минем књз тљплђрем кара янып, зђћгђрлђнеп тора.

–  Нигђ? Моћа кадђр џђрвакыт егетлђр кызларга бђйлђнђлђр иде. Сезнећ  књз тљплђрегезнећ ни катнашы бар монда?

–  Турыдан туры. Барган идем берђњ янына, син мића ошыйсыћ, ђйдђ танышыйк дип. Ике яклап тондырды. Ярый ђле шђп йљгерђм.

–  Ничек инде сылу, нђфис кызлар шулай тондырсын?

–  Кем ђйтте ђле кыз дип? Егет кеше, таза да, чибђр дђ. Алды да, арты да сњз ђйтерлек тњгел.

–  Ђ... Аћлашыла. Сау булыгыз!

–  Тукта, тукта, ђ ќыр?

–  Нинди ќыр?

–  Музыкаль сђлам!

–  Кемгђ сђлам?

–  Эдикка. “Голубая Луна” дигђн ќыр бармы сездђ?

–  Андый ќырыбыз юк шул. Кызганычка каршы, вакытыбыз бетеп килђ. Ђ хђзер реклама...

                                                                            Рђниф Шђрипов.

                                    

                        Кайчандыр ак булган сары йортта

                               (Ђтђч елы алдыннан язылган иде)

                                                     

–               Ђ хђзер без синећ телђсђ нинди телђгећне њтибез,  –  диде Кыш бабай минем янда туктап, –  ђйт, ќаныћ ни тели?

–               Акчагамы, бушкамы?  –  дидем мин: кесђдђге таушалган кђгазьлђрне йомарлап. Байлыкныћ саны билгесез, хђтерлђмим. Књлђмен тыгызлыгына тапкырлап кына, мљмкинлеклђрне якынча чамаларга була. Лђкин, књпме генђ ђвђлђсђћ дђ, аларны эшкђ ярый торган тотрыклы хђлгђ китереп булмый  инде…

–               Нинди акча?  Базар тњгел,  Яћа елныћ могќизалар кичђсе бу бњген безнећ ашханђдђ! Ђйт, ни телисећ?

–               Алайса мин хан булам!  –  киерелеп-ќђелеп утырдым да…  –  Кара ђле, син тыћлыйсыћмы, йоклыйсыћмы?

–               Тыћлыйм… –  дигђн хђлсез тавыш белђн бергђ, кемдер сызгырган кебек, тимер сђке шыгырдап алды.

–               Тыћласаћ, сњз кыстыргалап бар. Мин књп сљйлђшеп тормыйм, тыћламаганнарныћ якасыннан гына элђктереп алам! Тђк, шуннан,  Кыш  бабай љстђллђр янында утыручыларга таба борылып, сљрђн салды:

–               Ќђмђгать! Сезнећ алда бљеклђрнећ бљеге,  зирђклђрнећ зирђге, кодрђтле хан… исемећ ничек?

–               Вахит Ђхмђди.

–               Кодрђтле хан Вахит утыра! Кунаклар баш иеп,  хезмђтчелђр тез чњгеп, сђлам бирегез!

Барысы да кушылганча эшлђнде. Хезмђтче гњзђл кызлар биеп кенђ ризык ташыйлар. Љстђл тулы тљрле тљстђге шешђлђр. Бер-ике тустаган књтђреп капладым да, тозлы балык кабып ќибђрдем,  исеме ничек ђле, теге, япон балыгына кияњгђ чыккан урыс балыгы…

–        Селедка…

–      Ђйе, фамилиясе  Иваси. Кабам, сљяге юк. Хан љчен чистартып бирђлђр икђн. Ђ мин аны бармаклар белђн тотып, кабыргаларын суырырга яратам. Ић тђмлесе шунда. Ђмер биреп бљтенен китерттем дђ, љстђлдђге гђќиткђ сузып салып, суырам гына башыннан коерыгына кадђр. Киттем, љстђлдђге шешђлђр, кабымлыклар буйлап. Ќњнле ризык юк, кече телгђ дђ йокмый. Аяк тибеп, бђрђћге таптырдым, кыздырганын да, боламыгын да. Кечкенђ генђ тђлинкђдђн кыздырганын чњплим. Кем шулай ашый инде? Мин бит аныћ табага кљеп ябышканын яратам. Ић тђмлесе шунда. Табасын да таптырдым. Пычак белђн кырып, шул ук пычак белђн авызга тутырам бђрђћгене. Кунаклар кљлђ, хатын-кызы чыраен сытып читкђ борыла. Ачу чыкты, малай, сез кем, мин ђйтђм, сез чњп минем алда, вакыты ќиткђч белерсез ђле минем кем икђнлегемне! Аннан соћ боламыкка тотындым. Шулчак искђ тљште, малай, кечкенђ чакта ђнинећ бђрђћге тљйгђн тукмагын яларга ярата идем. Ић тђмлесе шунда. Акырып-ќикереп, љстђл сугып, аяк тибеп тетмђсен тетђм тегелђрнећ, тукмак таптырам. Кунаклар егыла-егыла кљлђлђр, хезмђтче кызлар  еларга да кљлђргђ дђ белмичђ тыз-быз килђлђр, Кар кызы да шњрлђп кенђ пырхылдап алгалый, ђ Кыш бабай њз башына њзе суга-суга елый: “белгђн булсам…белгђн булсам… якын да килмђгђн булыр идем…”  –  ди. Мин турысын сљйлђшергђ яратам. Кыш бабайныћ якасыннан тотып алдым. Син нђрсђ, мин ђйтђм, чњпрђк сакал сњс мыек, мин бит тарихта калачак бљек, даџи Ђхмђтхан Вахит…

–      Вахитхан Ђхмђди… –  дип тљзђтте књрше сђкедђн берђњ куркып кына.

–      Барыбер хан! Дер селкетђм, малай, Кыш бабайны. Ђ тегенећ кђптђчие кыћгырайды, сакал-мыеклары коела башлады. Ђ минем сњз бер генђ: “Тукмак кайда?!”

–      Пеш…шек…чедђ! Бирђнећ ты…гыл…гырры!  –  ди Кыш бабай асылынып тљшкђн мыеклары арасыннан.

–      Сикереп торган идем,  ак толымлы хур кызына књзем тљште.

–      Кар кызына… –  диделђр књрше сђкедђн.

–      Ђйе, кыр казына… Андыйларны болай гына ычкындыраммы соћ мин! Китереп кыстым, куркудан ачылган авызыннан телен суырып ала яздым. Ић тђмлесе шунда Бњген ханбикђ итђм мин сине, дим, ђ хђзергђ, љстђлгђ менеп  “бњксђ биюе”  књрсђтерсећ. Чаптым пешекчелђр янына. Тегелђр  “Ђтђч килђ!”  дип кычкырышып, тараканнар  шикелле, кая качарга белмилђр. Таптым тукмакны.  “Бњксђ биюе”  карап, балачакны искђ тљшереп, елый-елый тукмак ялап утырам, малай, ђллђ кайдан тагын тап-таза љч пешекче килеп керде, нигђдер ак халатларын пђлтђ љстеннђн кигђннђр. Килеп керњлђре булды, кулга энђ дђ кадап алдылар. Књтђреп алып чыгып барганнарын хђтерлим, калганы истђ юк…

–      Хан булганчы кем идећ соћ?  –  дип сорадылар књрше сђкедђн.

–      Язучы мин. Вахит Ђхмђди.

–      Нђрсђ язасыћ?

–      Бозык кеше язмалары…

–      Тумыштан шулаймы, былтырдан гынамы?

–      Мин мондый тњгел идем… Атаклы булгач,  вак-тљяк шагыйрьлђр  белђн шешђсенђ атланып эчђргђ туры килђ. Ђ њзећ кем?

–      Мића књп сљйлђргђ ярамый, љянђгем кузгала

–      Ничек итеп? Ятып тђгђрисећме, њрле-кырлы сикерђсећме?

–      Юк, сызгырам да књз кысам, сызгырам да књз кысам. Барлас Шђмсин мин, бђлки телевизордан књргђнећ бардыр…

–      Телевизор карарга вакыт юк минем. Роман язам, гасыр романы…

–      Шамил Шђлимовны белђсећма?

–      Белмим, аныћ белђн сугышканым юк ђле.

–      Шул Шђлимов янына барган идем, тирлђп-пешеп китап укып яталар икђн. Шакып карыйм, ачмыйлар. Тибђ башлагач, ачтылар. Китабыныћ битлђре тузгыган, ић кызык ќиренђ ќиткђннђр ахры, бљтереп алдылар да, баскычтан тђгђрђттелђр. Очып чыктым урамга мићгерђњлђнеп, очраган бер кешегђ сызгырам да књз кысам, башым каты бђрелгђн ахры. Ике милиционер килђ иде, аларга да сызгырып књз кыстым. Алып китђбез дигђннђр иде, белђгемне бљгеп књрсђттем. Озатып куйдылар, шушы бњлмђгђ кадђр. Алар бит сыбызгы бирмђсђћ сызгыра да белмилђр…

Уртадагы ќђелеп-ќыела торган урынга аксап-туксап тагын берђњ кереп ятты:

–        Йорт иясе, малай, ишектђ.

–   Аксакларга монда урын юк,  –  диде янђшђдђге тагын берђњ, –  ахмакларга да ќитми…

–        Бђтђч! Хђниф Гарипов бит бу! Хђниф абый, якташ, ничек элђктећ монда?

Хђниф абыйсы кыскача сљйлђде. Вахит теркђп барды, язып чыгарар ђле. Язмаса, тагын њземђ кала инде.

Рђниф Шђрипов.   1992.

                                                Дућгыз тормышы

Без башламадык, њзе башлады. Ђйбђт кенђ утыра идек. Хатын авылга китте. Кљтелмђгђн азатлык бит. Бер  гљрлђп алырга кирђк.  “Ђлтернђтив”  кибеткђ кереп, баш сљяге  ясалган тамгалы сыеклык алып чыктык. Анысыныћ исемен сез белмисез, мин ђйтмим, телђсђ кем белеп торса, тђрђзђ юарга ни калыр? Дљрес, сабын исе килђ бераз, ђйлђндереп каплау белђн нашатырь иснђсђћ, сулыш юлы ачыла њзе. Ђ аннан соћ искиткеч хђллђр башлана инде. Маннурныћ бер књзе кылыерак, авызы бер якка чалышрак. Шуны эчкђннђн соћ аныћ књзе дђ, авызы да турая. Заџиднећ тырпаеп торган колаклары књренми башлый, чљнки… чђчдђре њрђ тора. Харисныћ ак тљшкђн књзендђге агы књренми башлый, чљнки… књзлђре љскђ тђгђри дђ, бљтенлђй агара. Ђ миндђ шуларныћ бљтенесе берьюлы башлана.

Ђйттем бит, њзе башлады дип. Берђрне књтђреп каплагач, Маннурыбыз, бичара, алмашынган књзлђрен акайтып бер кикерде дђ, њлле-мђлле балавыз сыга башлады:

–        Туйдым мин бу дућгыз тормышыннан, асылынып њлђм!  –  ди.

Ђбекђњлђрем! Тикмђгђ нинди љянђге кузгалды моныћ? Кисђњ агачына баскан шикелле чабып йљри:

–  Дућгыз дигђн сњздђн башка сњз ишетмим, кеше чутыннан сызып ташладылар инде, –  ди бу. Њзенећ књзеннђн дђ, авызыннан да, борыныннан да ага. Китереп тоттырдым моћа књптђн юылмаган тљстђге тастымал кисђген. Тырышып-тырышып танавын ышкыды да, сљлгегђ аптырап карап тора.

–        Пычраттым инде, –  ди.

              –   Курыкма, –  мин ђйтђм, –  киресенчђ, бераз чистарды ул,  Заџид ялгыш аћа аягын сљрткђн. Сљйлђ, ни булды?

              –  Беркљнне кечкенђ малаем сорый:  “Ђти, чыпчыклар књгђрченнђрнећ балалары бит, ђйеме?” ди.  “Юк, улым, књгђрченнђн књгђрчен, чыпчыктан чыпчык туа”, дим. Шул вакыт ђнисе мића карап: “Аракы эчкђн књгђрченнђн чыпчык туарга мљмкин…” ди, чљнки инде бер ел миннђн аерым йоклый,  “тњбђтђй элсђћ, бер минуттан тљшеп китђ, књгђрчен ничек утырсын анда, шул чыпчык кына утырса инде…” ди.

–        Шул гынамы хђсрђтећ?

–   Юк,  –  ди, –  беркљнне авылга кайткан идек. Бераз салып, ишек алдындагы баскыч янында йокыга талганмын. Авыл Сђвите кемнећ нинди хайван асраганын исђпкђ алып йљри икђн. Капка тљбендђге минем малайдан сораганнар: “Сездђ дућгыз бармы?” дип.  “Бар”, ли малай џђм капканы ачып мића књрсђтђ, чљнки ђле генђ ђнкђсе дућгыз дип сњгеп кереп киткђн иде.

–  Беттеме?   –   дим,  –  кљлђсе урында, асылынам дип елап утыр инде, ђ?

–  Барыбер асылынам,.  –  ди,  –  сез бит минем дуслар, элмђктђн алып, кадерлђп књмђрсез инде. Менђ бавым, менђ  “њз телђгем белђн бу дљньядан китђм”  дигђн кђгазем…

Туктале, моныћ я  тњбђсе кыегайган, я иптђшлђре килгђли башлаган.

–  Кара ђле, син тапкырлау таблицасын хђтерлтсећме?

–  Хђтерлим,  –  ди, –  ике ќидећ унбер, алты алтыћ егерме алты, унысы хђтердђ…

Да-а-а… Тљзђтергђ кирђк моныћ тњбђсен, ишелеп тљшкђнче… Егетлђр белђн књз кысышып,  њз бавы белђн бђйлђп салдык моны чанага.

–  Без сића теге дљньяга китђргђ булышырбыз, – дибез, – хђзер Кабан књленђ алып тљшђбез дђ, бђкегђ салабыз. Кђгазећне хатыныћа ќибђрербез.

Аћламый. Шулай да, књзлђрендђ шљбџђле чаткылар уйный башлады. Урамда инде каравыл ук кычкырырга тотынды. Авызын шарф белђн томаладык.

Тљштек Кабан књленђ. Балта белђн боз чабып, бђке ясый башладык. Шул арада теге бичараныћ киемнђрен дђ бњлешђбез. Ќылы ботинкаларын, бњреген салдырып алдык. Сатулашабыз  –  тунын кайсыбыз ала. Ђ тегенећ књзлђре тегермђн ташы хђтле булган, мљгрђп тђ, тыпырчынып та карый… Тунын салдырмакчы булып бавын чишкђн идек, сизми дђ калдык ычкынганын, ук кебек атылды бу шаккатырлык тизлек белђн, ђќђлдђн яланаяк качты. Икенче кљнне ђйтђ бу безгђ:

–  Егетлђр, мин сезнећ белђн башка эчмим, кичђ салкын тидергђнсез…

Менђ сића њлђм дигђн кеше. Шуннан соћ бљтенлђй ташлады бу эчњен.

Беркљнне кибеттђ очраттык. Књркђ кебек кукыраеп, хатыны џђм баласы белђн чљкердђшеп йљри бу, ђллђ кем булган. Безне танымый.

–  Ђйдђ, берђрне алып, сљйлђшеп утырыйк, – дибез.

Исенђ тљшерергђ телђп азаплангандай, карап тора бу безгђ.

–  Књзећ чыккан мђллђ! Љстђ дђ њз љлешећне, киттек, – дибез моћа, йомарланган пычрак унлыкларны сузып.

–  Прокурор љстђр сезгђ, сљйлђшергђ љйрђнмђсђгез, – ди бу, бар кыяфђте белђн безне исенђ  тљшермђгђнлеген књрсђтеп.

–        Џич югында, ун сум биреп тор, сатлыкќан!

–        Эшлђпђгезне тотып, чиркђњ янына басыгыз, – ди бђдбђхет.

–        Дусларыћ белђн ник таныштырмыйсыћ? –  ди моћа хатыны елмаеп.

–        Ниђбизђтелне! Мондый сђлђмђ дусларым юк минем, – ди бу кулын селтђп џђм юл љстенђ љелгђн чњмђлђне ђйлђнеп узгандай, безне ђйлђнеп узды.

             Ну кыланмышы! Ну кыяфђте! Ну њзгђрђ дђ икђн кеше! Ђллђ мића да ташлыйсы инде бу сасы тормышны…

Рђниф Шђрипов.   1991.

                               Җиргә сәяхәт

                                         Ходаем! Бу гөнаһсыз шаяруларымны  киче-

                                         рүеңне үтенәм. Нарасыйларча фикер йөр-

                                        түемчә, бу язмаларымда бернинди дә кя-

                                       ферлек юк. Көлдерәсе килгәнгә күрә  генә

                                      Атасының сакалы белән уйнаган сабый

                                      хәлендә калмасам иде.

Аллаһы Тәгалә, гамәлдәге йөзъеллыкның якын киләчәктәге ахырын исәпкә алып, фәнни киңәшмә җыйды Киңәшмәгә пәйгамбәрләр, фәрештәләр, шайтаннар  –  кыскасы, барлык сәяси агымнарның һәм агылышларның вәкилләре чакырылган иде. Билгеләнгән вакытка барысы да килеп җиттеләр. Тәмуг әгъзалары утырырга тиешле урыннар гына буш. Тәкәбберлеге өчен күктән сөрелгән Иблис токымы бернинди кагыйдәне дә белми һәм белергә теләми иде.

Менә күк гөмбәзен тояк тавышлары яңгыратты. Өрфия ишекнең урта тирәсен көйдереп, Иблис белән яшь шайтан килеп керде.

–        Салют! –  дип кычкырды беренчесе фәрештәләрне өркетеп.

           –    Гомумсәлам! –  диде икенчесе, җирдә бик эшлекле бер адәм авызыннан ишеткән сүзләрне кабатлап.

          Шик юк, болар бераз кызмача хәлдә иделәр. Алдан кергәне коерыгының очын болгый-болгый киңәшмәдәгеләрне утлы күзеннән кичерде дә, шап итеп, унөченче урынга утырды. Икенчесенең мондый киңәшмәгә беренче тапкыр килүе иде  –  Хуҗага карап катты да, керфексез күзләрен челт-челт йомгалый башлады.

           Аллаһы Тәгалә киңәшмәне ачып җибәрде:

           –  Белгәнегезчә, җәмәгать, йөзъеллыкның ахырына якынлашып киләбез. Шул уңайдан, җәннәттәге һәм җәһәннәмдәге хәлләр турындагы докладларны тыңлап үтү кирәктер. Башка тәкъдимнәр юкмы? Юк… Кем башлый?

           Билгеле инде, фәрештә башлый. Канатлары белән йомшак җил кузгатып, җәннәт вәкиле мөнбәргә узды. Кызыл балчыктан ясалган чүлмәктән салып, бер-ике йотым зәмзәм суын эчте дә, сүз башлады:

           –  Хөрмәтле Аллаһыбыз! Хөрмәтле пәйгамбәрләр! Иптәш фәрештәләр! Һәм, ахыр чиктә, гражданнар шайтаннар! Оҗмах вәкиле буларак, мин бу олы киңәшмәгә борчулы хәбәрләр алып килдем. Ни сәбәптер, соңгы елларда безгә эләгүчеләр саны кими. Сөт елгаларыбыз әчи, эремчек булып төпкә утыра. Оҗмах җимешләре агачында ук череп, уйный башлыйлар һәм,  нәтиҗәдә, бөтенләй башка матдә хасил була. Бу матдәне авызга капсаң, үзеңнең дә каның уй     ный башлый. Гомумән, соңгы вакытта оҗмахка керүчеләрнең туксан проценты тегендиләр, ягъни, тулыр тулмас туксан тугызлар. Хур кызларына күңелсез. Фәрештәләр эзсез югалгалый. Монда килер алдыннан гына ике хур кызын сәер хәлдә очраттым.  “Бозылган йөзем җимеше ашаган идек, әллә нигә баш әйләнә,” дип акланалар. Бу хәлне болай калдырырга ярамый, чөнки үз агымында барса, безгә экологик бәла яный. Игътибарыгыз өчен рәхмәт!

           –  Дәү үс, бик зарыксаң безгә күч! –  дип болагайланып алды шул ук мәсьәлә буенча сүз алган яшь шайтан. Зәмзәм суына телен тидереп карады да, йөзен чытып як-ягына төкеренә башлады.  –  Туганнар!  –  диде ул фәрештәләрнең һушын алып, –  иң беренче чиратта, җир астындагы кардәшләрегездән сезгә тәмуг учаклары кебек кайнар сәламнәрне җиткерергә рөхсәт итегез! Кемнәрдән икәнлеген чамалыйсыздыр дип уйлыйм. Сезне дә шул тарафларга чакырып калдылар.

–        Я, әйдә маймылланма, –  диде Хозур Ильяс, –  эш турында сөйлә!

            –   Һәр эшнең үз вакыты була, –  дип кушылды Гайсә пәйгамбәр , –  заманында мин суны мичкәләп хәмергә әйләндерә идем, ләкин синең кебек кыланып йөрмәдем!

           –  Ә ул мәсьәләдә бездә барысы да киресенчә, –дип дәвам итте шайтан, –  эшелонлап керәләр безгә хәзер. Казаннар җитми. Утыннан сыек ягулыкка күчтек. Өчәр смена эшлибез. Шушы хәлләрне искә алып, Хуҗага берничә үтенеч белән мөрәҗәгать итәргә булдык. Беренчедән, гөнаһлы бәндәләрне, мескеннәрне, азаплау вакытын киметергә иде. Икенчедән, сыек ягулыктан атом куәтенә күчсәк ничек булыр икән? Өченчедән, безнең якка күченергә теләүче фәрештәләргә өстән тоткарлык булмасын иде.

           –  Аллам сакласын! –  дип бер фәрештә докладчыны бүлде, – ягулык дигән булып, нәрсә сорыйлар бит!

           –  Алайса безгә килгән адәмнәрнең яртысын сезнең якка борып җибәрә башлыйбыз. Бик тә кызыклы бәндәләр алар, караклар, ялганчылар, сәрхүшләр, наркоманнар, фәхишәләр… Аларны бүлгәләү буенча иске күрсәтмәләрне гамәлдән чыгарырга кирәк. Меңнәрчә еллар элек язылган закон буенча бүген яшәп булмый.

           –  Күпме генә еллар үтсә дә, язшы белән начарны бутап булмый, –  дип сүз кыстырды иске күрсәтмәне язган Хак Тәгалә, –  йонлы тәпиеңне изге китапка сузма. Кирәк икән, без үзебез үк үзгәртербез дә. Ә синең фәрештәләр алдында авыз тутырып  “фәхишәләр”  дип сөйләшүең кыргый әдәпсезлек. Кирәк икән, без үзебез үк үзгәртербез дә. Ә синең фәрештәләр алдында авыз тутырып  “фәхишәләр”  дип сөйләшүең кыргый әдәпсезлек.

           –  Менә шулай, һәрвакыт безнең ирекне кысасың син. Моны әйтмә, тегене әйтмә, кулыңны сузма… Демократия җитми, күптән тәртип урнаштырган булыр идек!

–        Нинди тәртип?

–        Тәртип  –  тәртип ул! Бернинди тайпылышсыз! Сарык көтүе кебек! Кәҗәләргә аерым көтү! Чәнечкеле тимер чыбыклы койма артында!

–        Әйе, –  диде Гайсә пәйгамбәрләр, –  бөтен дөньяга хуҗа булыр идегез. Тырышып карадылар инде сез котыртканнар. Җирдәге халык асып куйды аларны.

–        Яратмасын иде Хуҗа Җирдәге тереклекне, –  дип, кече шайтан бәхәскә кушылды, –  нәрсә җитмәгән аңа тик торганда? Кулы кычытканмы?

–        Мин Җирне Бакча итмәкче идем,–  диде Ходай моңсу гына хыялый уйларына бирелеп, –  мин Адәм белән Һаваны гына яраттым. Иблис үрчетте аларны…

–        Мин аларга ләззәт бирдем, –  диде Иблис тәкәббер генә.

–        Башта ләззәт, аннан соң утлы таба, –  диде Хозур Ильяс.

–        Без инде котыртмыйбыз. Җирдәге халык хәзер үзе дә кимен куймый. Гадәт буенча гына һаман да барысын да безгә сылтыйлар, –  диде өлкән шайтан утлы күзләрен уйнатып, –  артык мәшәкать безгә дә кирәкми. Ярый, фәрештә сеңелкәшләрдән сораулар булмаса, безнең чыгышыбыз шуның белән тәмам.

           Фәрештә  “сеңелкәш”  сүзен мыскыл итүгә санады:

–        Оятсыз! Убырлы карчык сиңа сеңелкәш!

–        Ә – ә, әйткән иде ул миңа, апам фәрештә булып эшкә керде дип. Син икәнсең.

Җәһәннәм вәкилләре шаркылдашып көлешеп алдылар. Гайсә пәйгамбәр күгәргән тимер тагылган алтын кыңгыравын шалтыратып, кабер тынлыгы урнаштырды. Ләкин, тынлык озакка бармады, фәрештәнең соңгы сүзсез калырга исәбе юк иде:

–  Ишәк дисәң,  мөгезле, маймыл дисәң, тояклы, нәрсә ул? –  җәннәт вәкилләре рәхәтләнеп көлештеләр.

–        Сыер! –  диде кече шайтан үз тапкырлыгына үзе сокланып.

Яңадан кузгалган бу әрепләшүне туктатырга теләп, Аллаһы Тәгалә өстәлгә сукты. Аннан болытлар күтәрелде һәм, Австралиядән  ерак түгел яңа өермә барлыкка килеп, Япония ярларына таба юнәлеш алды. Өстәге мәгънәсез ызгышларның Җирдәге халыкка шактый гына бәхетсезлекләр китерүе беренче тапкыр гына түгел инде. Өстән генә дә түгел, беркөнне җәһәннәмдә ике шайтан яңа казан өчен сугышып алганнар иде  –  Төркиядә тәүлек буена җир тетрәде.

Бераз тынлык урнашкач, Гайсә пәйгамбәр өстәлдәге болытларны куып таратты. Яшьнәп-күкрәп, Ерак Көнчыгышта яңгырлар явып узды. Нигә шулай игътибарсыздыр инде алар, сирәк-мирәк булса да Җиргә күз салып алырга була бит инде, корылыктан интеккән кырлар саргаеп, күзгә ташланып тора, шунда гына борып җибәрәсе ул болытларны. Юк, һаман үз эшләре белән мәшгуль, кая  туры килсә шунда оча болытлары да  –  кайдадыр урманнар яна, кайдадыр авылларны су баса. Хәер, меңәр еллар буена көн саен бөтен нәрсәне дә игътибарда тотып булмыйдыр инде ул, ардырадыр да. Бар дөнья үз агымы белән ахырзаманга таба бара. Ярый әле бик ашыкмый.

Тәнәфестән соң, соңга калып булса да, киңәшмәгә Газраил дә килеп җитте.

–  Җан җыеп өлгереп булмый. Башта Гитлер, хашәрәт, күпме мәшәкать өстәде. Аннан соң Хиросима, Нагасаки, Корея, Вьетнам, Палестина, Израиль, Әфганстан, Чеченя…

“Палестина”,  “Израиль”  кебек сүзләрне ишеткәч Гайсә пәйгамбәр сискәнеп китте һәм күргән газапларын тагын бер кат исенә төшеп узды. Аллаһы Тәгалә киңәшмәнең икенче өлешен башлап җибәрде:

–  Сез сөйләгән хәвефле хәбәрләрне күз алдында тотып, түбәндәге карарга килдем. Җиргә үзебезнең ярымрәсми вәкилләрне җибәреп тулырак мәгълүматлар җыярга кирәк. Моның өчен җәннәттән дә, җәһәннәмнән дә берәр делегат җитә. Аларның, заманча итеп әйтсәк, кешегә охшаган булулары шарт. Фәрештә канатларын, шайтан мөгезләрен киссен. Кайткач яңалары үсәр әле. Фани дөньядагы кайбер түрәләр янына кереп, бозыклыкларның тирән сәбәбен ачыкласыннар.

–  Бар бездә кешегә охшаган бер шайтан. Кайчандыр фәрештә булган, канатлары юк, ә мөгезләре әле үсеп җитмәгән. Нәкъ кеше инде! Утлы күмер белән ант итәм! –  Шундый сүзләр белән, тәнәфес вакытында буфетта чәенә нәрсәдер кушып чөмергән Иблис Хуҗаның фикерен бүлдерде, –  сезнең арада да, фәрештәкәйләр, мөгезләре югала башлап, канатлары үсеп өлгермәгән берәр шайтан юкмы? Ха-ха-ха! Юктыр шул! Диваналар юк бездә!

Газраил, Аллаһы Тәгаләнең ишарәсен аңлап, такылдык Иблис янына юнәлде. Моны күреп торган кече шайтан, өлкән хезмәттәшенең кайдадыр борын тирәсендә булырга тиешле иренсез авызын шап итеп каплады. Бар курыкканнары шул Газраил генә. Күп сөйләшеп тормас, тере килеш җаныңны алып китүе бар. Яклап сүз әйтүче булмас. Ә җансыз  –  тәмуг та ямьсез.

Әҗәл фәрештәсе тәмугның тынып калган ялкынлы патриотлары янына килде дә, җан исенә күнеккән йодрыгын Иблиснең төтен исе сеңеп беткән танавы алдында уйнатып алды.

Бер болытсыз аяз көн. Эссе. Киң асфальт юл буйлап машиналар выж да выж узып тора. Фәрештә белән шайтан ялангач кырда Җиргә килделәр дә, биек-биек йортлары белән балкып торган шәһәргә таба атлыйлар. Берсен дә кешедән аерып булмый. Шайтан, озын чәч үстереп, мөгез калдыкларын каплаган. Чалбары эчендә сул аягына уралган коерыгы иттураткыч боравын хәтерләтә.

Фәрештә башта юлдашы белән артык аралашмаска ниятләнгән иде, су эчәсе килә башлагач, түзмәде:

–  Әй, кем дип әйтим, әллә берәр тустаган су эчеп чыгабызмы? –  дип, алдагы җыйнак кына бер бинага күрсәтте. Башыңа төшсә, җенгә дә сүз кушарсың. Ә анысы, мут кыргыры, шуны гына көткән:

–  Керәбез, матурым, очраган берсенә кереп эчәбез! Агып киткәнче эчәбез! Танышыйк булмаса. Минем исемем Шаһитанвәли. Шаһи гына дип дәшсәң дә була. Ә син?

–        Зәмзәмия, –  диде фәрештә тешләрен кысып кына, –  Зуля гына дисәгез дә ярый.

–        Сез оҗмахта нинди эчемлекләр эчәсез соң?

–        Кесәл, кайнаган сөт, чәй эчәбез…

–     Фи-и, бала-чага эчемлеге! Ә бездә аракы, виски, коньяк, сыра… бирәнең тыгылганчы эчәргә була

–   Бигрәк тә ямьсез сөйләшәсез. Бирән дигән сүзне белмим, хәтерләмим мин.

–   Алайса, исеңә төшерәм. Тәкатен җуеп, нәфесен тыя  алмый, күбенгәнче эчә тыгына торган зат була ул. Бездә андыйлар утын әрдәнәсе шикелле яталар. Беләсеңме, гүзәлем,  без элек көмешкәне утыннан, ягъни, агачтан куа идек. Әйбәт кенә чыга иде, ләкин, ылыслы агач эләксә, сагыз исе килә һәм тешкә сылана. Бер утыз-кырык еллар элек безгә химия фәннәре докторын керттеләр. Сыек ягулыктан коньяк ясарга ул өйрәтте. Синең татып караганың бармы?

–   Әстәгъфирулла! Алла сакласын! Гөнаһ бит ул!

–   И-и, кем әйтә? Тапкансыз тыңларлык сүз! Бик тә шифалы ләззәт ул көмешкә! Сезнең фәрештәләргә без аны бер генә эчертеп карыйбыз. Шунда ук канатларын кисәләр дә, безгә эшкә керәләр. Күптән түгел генә берәү килде, Гөлфәрия исемле иде. Хәзер ул Көл Пәрие. Бездә җыры да бар  аның:

                                                           Аракы белән винаны

                                                           Бик яратам мин аны.

             Әлеге бина янына килеп җиткәч,  Шаһи Зуляны култыклап ук алды:

             –  Әйдә, былбылым, сыра эчеп чыгыйк, сусауны тиз баса ул.  –   “Сыра”  дигән сүзне ишеткәч фәрештәнең адымнары сирәкләнә башлаган иде дә, Шаһи:  –  монда башка эчемлек юк! Ач күзеңне, Җирдә без! –  дигән какшамас дәлилләре белән соңгы әхлак киртәләрен җимереп ташлады.

            Кыюсыз гына килеп кергән Зуля бер тустаган белән сусавын баса алмады. Ә өченчесенә, кесәсеннән яссы шешә чыгарып, Шаһи нәрсәдер өстәде.  “Сөйләгәннәре кадәр үк килбәтсез хайван түгел икән бу шайтан дигәннәре…” дип уйлады фәрештә, өченче тустаганның төбенә җиткәч. Шаһи өстәлдәге кул сөртә торган кәгазьләрдән акча ясады да, сыра сатучыга сузды:

             –  Сдача кирәкми! Don’t  change,  not  change! –  Бу аның ватып-җимереп  “на чай”  дигән сүзе иде.

             Урамга җитәкләшеп чыктылар. Шәһәргә кадәр тагын берничә чакрым ара бар. Күңелләр күтәренке, атлавы җиңел, чөнки алда, юл буенда, ял итеп һәм тамак чылатып чыгарлык тагын берничә  “чәйханә”  күренеп тора.

             Ләкин, чираттагы хәмерханәнең хуҗасы, елмаеп килеп кергән мут шайтанның йонлы колагыннан тотты да, арт ягына тибеп чыгарды. Фәрештәгә килеп бәрелгән Шаһине сүгенүле сүзләр куып җитте:

–        Күрмисеңме әллә, хайван,  “ак тәнлеләр өчен генә”  дигән язуны!

            –    Күрермен әле мин сине! Күрсәтермен әле мин сиңа! Синең урының күптән бездә! Үзем  кыздырам мин сине табада!

            Җиргә төшү  –  читтән генә карап йөрү түгел шул. Барысын да үзеңә татып карарга туры килә. Җитмәсә, узып барган машинадан кемдер: “Мә, хиппи, тот!”  дип кычкырды да, шайтанның башына сырадан бушаган калай савыт ыргытты. Кире томырганда машинаның җиле генә калган иде инде. (Аңлатып үтәргә кирәктер, бу вакыйгаларның, безнең төшенчәләр белән сүз йөрткәндә,  төгәл урыны да, төгәл вакыты да юк. Яшәешнең мондый күрсәткечләре, әлеге вәкилләр яшәгән мохит өчен, мизгел саен үзгәреп торырга мөмкин.)

             Төш авыша башлагач, сүлпән генә атлап,  өченче бензоколонка янына килеп җиттеләр. Монысының хуҗасы үзе дә ак тәнле түгел икән  –  тамак чылатканнан соң Шаһи белән Зуля кочаклашып җырлап чыктылар:

                                                           

                                                          Ыстаканың путалы,

                                                          Уң кулыңа тот әле…

–        Каян беләсең син мондый үзәк өзгеч җырларны? –  дип сорады фәрештә.

            –  Эх, бар иде яшь вакытлар, –  диде Шаһи истәлекләргә бирелеп, –  Идел буенда бер яшь егет белән дуслашкан идем. Мунчада бикләнеп, эчә-эчә гармун акыртып, нинди матур җырлар чыгардык без. Әче бал беткәнче, атна буена чыкмый яткан чаклар булды. Аннан соң түзмәдем, үз яныма, җәһәннәмгә алдым ул егетне.

–        Ничек, тере килешме?

             – Барысы да закон кушканча, күгәрченем, башың эшләсә, теләсә нинди күрсәтмәләрне дә әйләнеп үтәргә була диләр бездәге адәмнәр. Алып чыгып киттем мин моны күрше авылдагы сельпога, аракы эзләргә. Кыш көне иде. Шайтан өермәсе дигән нәрсәне ишеткәнең бармы? Ике авыл арасында буран куптардым. Ходай ышанырлык булсын өчен әйләндереп йөрттем-йөрттем дә, карга яткырып катырдым. Калганы минем эш түгел  –Газраил, комиссия  һәм, ниһаять, җәһәннәм. Минем янга эләгәчәгенә шикләнми идем. Минем белән бер шешәдән чөмергән бәндә оҗмах турындагы хыялларын онытсын инде ул! –  Соңгы җөмләнең үзенә дә кагылышлы тирән мәгънәсен фәрештә әле аңлап та бетермәде.

             Җырлый-җырлый шәһәргә килеп җиттеләр. Шаһи Зуляны шунда ук хәмерханәгә өстерәде. Каршы йорт янында тәртип сакчылары һәм ашыгыч ярдәм  машиналары җыелган иде, ә шул йорттан я күтәреп, я кулларын каерып, яшь егетләрне-кызларны алып чыгалар иде. Аларның кайсы тыпырчына, кайсы һушсыз ята.

–        Экстаз… –  диде Шаһи бик канәгать рәвештә хәмер йоткалап.

–        Нәрсә? –  Зуля әшәке сүз ишеттем дип уйлады.  Экстаз , унитаз, барысы бер.

–        Мин монда кайчандыр музыкаль төркем оештырган идем, шуларның концерты.

             –  Эх, экстаз, экстаз, Эрмитаж, вернисаж, күңелдә яз, җәһәннәмнән хатлар яз, шешә төбендә бигрәк аз… –  Зуляга ниндидер шигъри, бунтарь дәрт кергән иде, –  син мине уважать итәсеңме? Уважать итмәсәң, җәһәннәмеңә олак!

             Шаһи аны көч-хәл белән генә кунакханәдәге бүлмәгә алып кайтты. Кайтышлый Зуля ике кешене  “Козел!”  дип атады, бер егеткә  “мин җәннәт кызы!”  дип дәште. Фәрештә йоклаган вакытта шайтан әле төне буена шәһәрдә бозыклыклар эшләп йөрде. Үзеннән үзе канәгать калып, бер  “яхшылык”  та кылырга булды  –  эш эзләп интеккән яшь кенә кызны эшкә, чишенә-чишенә бии торган төнге хәмерханәгә урнаштырды.

             Зуля йокысыннан уянып, башы чатнавына түзә алмыйча, уфылдап ята иде.

             –  Әйдә, сәрхүшем, тор, баш төзәтәбез дә эшкә тотынабыз, –  диде Шаһи кесәсеннән ике шешә чыгарып, –  түрәләр янына барабыз, бәлки кунак булырбыз.  “Бардылар”  дигән сүзе генә булсын, калганы безне борчымый. Минемчә, башта мәдәният, сәнгать, мәгариф өлкәләрендәге җитәкчеләр белән эчәргә… тьфү… сөйләшергә кирәк.

             Өстәлдәге шешәләрне күргәч, Зуляның йөзе зәңгәрләнде:

–        Юк, юк, миңа кирәкми… Кайда хаҗәтханә? Күрәсем дә килми! Косам хәзер!

            –   И-и, махмырбашым, ялгышасың, башта гына шулай тоела ул! Дәвасы да шул аның. Бер-ике йотым гына, мә әле, үзең дә күрерсең! Ашыкма әбрәкәйгә, өлгерерсең!

             Юмалый-юмалый, кечкенә балага дару эчерткән шикелле, Зуляның авызына эчемлек салды. Укшып утырган фәрештәнең битендәге зәңгәрсу төсне алсу төс алыштыра башлады.

–        Нигә әле син мәдәният дисең? Прокурорга барабыз! Тәртип турында сөйләшәбез!

–        Рәхимсезем! Прокурор инде хирург ул. Ә мәдәният  –  профилактика. Куркам мин закон сакчыларыннан. Газраил белән бер алар. Мәдәниятны төрле якка боргаларга була. Баруыбыз гына чын булсын.

–        Ни пычагыма миңа культпрофилактика?! Прокурор! Бетте-китте! Исерек дип беләсеңме әллә мине? –  Зуля үз гомерендә беренче тапкыр, шешәләрне зеңгелдәтеп, өстәлгә сукты. Шаһиның бу күренештән авызы колагына җитте:

–        Соң, юаш тыйнагым, кем гаепле синең исерек түгеллегеңә? Күптән шулай дип әйтәләр аны! Мә, тот, исәнлеккә-саулыкка!

             Шешә бушагач, шайтанның якасыннан тотып, Зуля  үз-үзен дер селкетә башлады:

             –  Син мине уважать итәсеңме? Прокурор янына барабыз! Бармасаң,  җәһәннәмеңә тәрәзәдән тотып ыргытам хәзер!

             Шаһи тәрәзәдән башын тыгып аска карады да:

             –  Син нәрсә, усалым, аста чәчәкләр,  “По газонам не ходить!”  дип язылган. Ярый, прокурорга  барабыз, алайса, –  диде. –  Менә син  “культура причем”  дисең. Шул уңайдан бер гыйбрәтле вакыйга искә төште. Алып узган эчкече танышым бар иде. Бервакыт аннан кечкенә малае сорый: “Әти, ишекне бер йортсыз мәче баласы тырный. Нишләтим?”- ди.  “Тибеп очыр шуны, җебегән!” -  ди әти кеше. Шуннан, еллар үтте, малай да үсеп җитте. Беркөнне, дусларын җыйган бу өендә. Эчәләр, бииләр һ. б..  Атакае үрмәләп кайтып, башы белән ишек шакый икән. Теге малайның иптәше әйтә: “ Әтиең кайтты, ахры, ишекне тырный, то есть, шакый”, –  ди.  “ Тибеп очыр шул карт шайтанны!” –  ди малае. Менә шулай, культура дигән нәрсәне әзрәк белсә, әти кеше мәче баласын тибеп очырырга кушар идеме? Юк! Чыгар иде дә, кеше-кара күрмәгәндә буып үтерер иде шул песине. Без, шайтаннар, һәрвакыт шундый югары культуралы адәмнәр тәрбияләргә тырышабыз.

            

             Бераздан, кайда күз буып, кайда күләгә булып, прокурор янына килеп керделәр. Коточкыч төрле җинаятьләргә күнеккән закон сакчысы, алдында фәрештә белән шайтан торуына тиз ышанды. Курка-курка гына сүзне Шаһи башлады:

             –  Без күктән һәм… җир астыннан да. Сөйләшергә килдек, тәртип ягы ничек сездә. Минем озын чәчләргә игътибар итмәгез, мөгезләрне каплар өчен ул.

             –  Аңа гына без күнеккән инде, борчылмагыз, –  диде прокурор һәм өстәлдәге төймәгә басты, –  безгә кофе  алып кер, өчне! Ә тәртип мәсьләсенә килгәндә, ахырзаманга аяк бастык инде без. Менә бүген генә бер төркемнең әгъзаларын кулга алдык. Шунда ук миңа чылтыраталар, имеш, бүген үк аларны иреккә чыгармасагыз, соңгы көнегезне яшисез. Илле мең вәгъдә итәләр. Ләкин, мине үтерергә мөмкин түгел! Минем киемнәремне дә, хәтта, машина пыялаларын да пуля тишә алмый. Янымда ике сакчы йөртәм. Кесә саен револьвер.

             Ишектән курчак кебек матур кыз килеп керде. Өстәлгә өч чынаяк куйды да, оешкан каннарыңны кайнатырлык итеп атлап, чыгып китте.

             –  Я, рәхим итегез! –  Прокурор, хуҗаларча үрнәк күрсәтмәкче булып, бер-ике йотым кофе эчеп җибәрде һәм шул ук мизгелдә тынсыз калып егылды. Пыялаланып каткан күзләре буенча, ул бу дөнья кешесе түгел иде инде.

             Шул арада Газраил дә килеп җитте. Прокурорның җанын алгач:

–        Синең эшме, йонлач ишәк! –  дип, Шаһига ташланды.

            –    Газраил абыем, җаныем! Мин түгел! Әнә, фәрештәдән сора, –  дип ялварды Шаһи һәм, Зуля кулындагы чынаякны күреп, сикереп торды: – Эчмә! Ташла! Газраил абый, кофега агу салганнар! Мин түгел!

             Газраилнең ашыгыч эшләре болай да күп иде, кулын гына селтәде дә, очып китте. Берни дә аңламый торган фәрештәне Шаһи ишеккә өстерәде:

             –  Сызыйк моннан тизрәк! Яныңда мең сакчы тотсаң да башыңа җитәчәкләр монда! Бу прокурор җәннәткә керер ахры, намусын сатмыйча үлде.

             Мәдәният эшләре буенча җитәкче, килгән кунакларның берсе шайтан икәнлеген белгәч телефонга үрелде, икенчесенең фәрештә икәнлегенә төшенгәч, трубканы кире куйды.

             –  Я Ходаем, үзең сакла, –  диде ул тезләренең дерелдәвен баса алмыйча, –  рәхим итегез! Ни йомыш?

             –  Мин күктән, –  диде фәрештә шайтанны исәпкә алмыйча, –  беләсем килә, нәрсә эшләп ятасыз сез монда? Ни сәбәптән адәм халкы азына? Бу сорау, аерым алганда, Аллаһы Тәгаләне дә борчый.

             –  И-и, мәдәният, сәнгать дигән сүзләр онытылып бара инде ул, –  диде җитәкче, –  бизнес, коммерция хәзер һәркемнең телендә. Менә син чамалап кара, –  җитәкче Шаһига борылды, –  телевизорның бер каналында югары гуманизм идеяләре белән сугарылган нәфис фильм күрсәтәләр. Ә икенче программада көчләү, үтереш, уйнаш… Син кайсысын карар идең?

             –  Нәрсә соң ул гуманизм? –  дип сорады Шаһи, –  фашизмны беләм, алкоголизмны беләм, идиотизмны беләм, ә бу сүзне беренче тапкыр ишетәм.

             –  Ничек аңлатырга соң сиңа… –  диде фәрештә, надан юлдашы өчен уңайсызланып, –  менә, мәсәлән, син бер адәмне үтереп маташасың, аннан соң, аны кызганып, кире уйлыйсың. Менә шул гуманизм була.

–        Үтереп маташумы?

–        Юк ла инде! Кире уйлау!

–        Әгәр дә мин, үтермәскә уйлап, аннан соң кире уйласам, Бу да гуманизммы?

             Фәрештә уйга калды. Бу шайтан ике нарат арасында адаштырыр. Мәдәният җитәкчесе дә, гадәттән тыш илчеләргә карап, нидер хисаплый иде. Ниһаять фәрештә:

             –  Беләсеңме, үтерү сүзе белән гуманизм сүзен бер җөмләдә янәшә куллану бөтенләй ярамый. Я берсе, я икенчесе.

             –  Мин түгел, үзең бер җөмләдә кулландың ич. Эш  сүздә түгел. Без барында аның синонимнары күп булыр әле. Экзекуция, ликвидация, апартеид, геноцид, аборт…

             Ул арада җитәкче өстәлгә ике шешә коньяк чыгарып куйды да, фәрештәгә текәлеп:

             –  Киләсе йөзъеллыкта оҗмах исемлегендә миңа да урын калдырмассызмы? Ну… танышлык буенча…

–        И-и, безнең өчен чүп кенә ул, –  диде Шаһи, шешәгә үрелеп.

            –  Анысына һич тә шигем юк, –  диде җитәкче шайтанга салкын караш ташлап, –  ләкин сүз монда җәннәт турында бара.

            –  Белмим шул нишләтергә дә, –  диде  “танышлык буенча”  дигән сүзне беренче тапкыр ишеткән фәрештә. Кем белә, бәлки, аның танышы тагын да югарырактыр. Шулай да, дәрәҗәне төшермәскә кирәк. –  Алсаң, гөнаһларың бардыр. Алмасаң… Әйт әле, сөяркәң бармы?

–        Бар… бугай… инде… теге ни, кайвакыт…

–        Ачыктан ачык сөйләш! Ялган сөйләү гөнаһ!

–        Бар, фәрештәкәем, бар. Яшь кенә тол хатын. Үзе генә, кызганыч бит…

–        Игелек эшләвең яхшы.

Җитәкче канатланып китте:

–        Кичә хатыннан яшергән акчага энҗеле муенса алып биргән идем. Сөенде мескен.

–        Димәк хатыныңны, сабыйларыңны алдагансың. Начар…

Мәдәният хезмәткәренең сөмсере коелды. Ләкин, тиз арада үзен кулга алып, яңадан һөҗүмгә күчте:

–  Фәрештәкәем! Минем хатын аҗдаһа белән бер. Әз генә эчеп кайтсаң да, эт итеп кыйный, дуңгыз итеп сүгә!

–  Димәк, эчәсең дә икән әле син. Нишләргә соң синең белән, ә? Инде хәзер исән калдырасы да килми. Әллә… –  Фәрештә Шаһига тирән мәгънәле караш ташлады.

–  Юк, юк! Үзең беләсең, бездә урын юк! Хатыны аҗдаһа булгач, ничек юансын ул! –  Шаһи ялагайлык тулы күзләре белән җитәкчегә һәм комсызлык тулы күзләре белән шешәләргә караш ташлады.

Бөтенләй кәефе кырылган адәм касәләргә хәмер тутырды. Фәрештә:

–        Сине кайсы статьягя кертергә дә белгән юк. Калдырып торыйк, – диде.

Шешәдәге эчемлек кимегән саен телләр ачылды. Зуляның уйлары тәмугка күчте:

–  Син мондый эчемлекләрне үзебез ясыйбыз дисең инде алайса, ә? – диде ул Шаһига.

–  Туганым, бездә ул сездәге сөт елгалары кебек! Мазуттан ясыйбыз. Күч безгә тизрәк. Әрәм үтә бит яшь гомерләрең.

–        Рәхмәт, Шаһи,  чын күңелдән кунакчыл булуыңа. Уйлап карармын.

–     Менә шулай, гражданин  начальник, –  диде Шаһи мәдәният җитәкчесенә карап, –  шешә саен бер фәрештә бетә…

–    Кара әле, күгәрченем, –  диде исерек баштан   “шәфкать”  кыласы килә башлаган фәрештә җитәкче адәмгә, –  нигә сиңа киләсе йөзъеллыкны көтәргә? Әйдә, бүген үк алып китәм җәннәткә. Башта сине үтерергә кирәк. Газраил килеп җаныңны алыр.  Аннан соң мин сине контрабанда юлы белән оҗмахка алам. Килештекме?

–    Ну баш та үзеңдә! Җәннәтеңә ут капкыры! –  дип сикереп торды Шаһи.

            Ләкин, җитәкче җәннәткә ашыкмый иде әле. Нинди  “җәннәт”  турында сүз барганы да билгеле түгел.

            –  Кем… фәрештә, ашыктырма әле. Минем хатыным, балаларым бар. Аннан соң, тагын бер балам бар. Әнисе белән…

            –  Тере килеш безгә керергә ярамый. Оҗмахтан баш тартасыңмы? Димәк, син безне уважать итмисең? –  дип, фәрештә адәмнең якасына үрелде.

            –  Нәрсә сөйләшеп торырга?! –  диде Шаһи, –  әллә үзем үтереп биримме? Күреп торасың бит, калдырырга ярамый моны.

            –  Калдырмыйбыз, Шаһи, берсен дә калдырмыйбыз! Очраган берсен үзебез белән алабыз! –  диде исерек Зуля.

–        Соң, алсак, тот аякларын…

Зуля, канатлы вакытларындагыча сикереп, адәмне аякларыннан тотты. Ә Шаһиның йонлы бармаклары бугазга ябышырга күптән күнеккән.

–        Менә бу гуманизм ичмасам, –  диде Шаһи, адәм тыпырчынудан туктагач.

Газраил озак көттермәде. Мәрхүм җитәкченең җанын алгач, тагын шайтанга ташланмакчы иде, фәрештә каршы төште:

–        Тимә! Бу гөнаһлы бәндә каравыл кычкырмакчы иде, авызын капларга туры килде. Кем белгән аның авызы аша сулаганын?

Кинәт бүлмәгә үсмер яшьләрдәге бер шайтан атылып килеп керде. Кулында зур хәрефләр белән язылган плакат: “Монда кергәндә өметеңне өзеп кер”.

–  Уф! Көчкә эзләп каптым! Шаһитанвәли абый, тәмуг шартлады бит! Көлләре күккә очты! Менә бу язу гына калды.

–        Ничек шартлады? Адәмнәрне нишләттегез? Шайтаннар исәнме?

           –    Шайтаннар исән. Адәмнәрне бәйләп салдык. Бездә эшләүче элеккеге бер фәрештә исерек килеш, авызындагы тәмәкесе белән сыек ягулыкка егылып төшкән. Шуннан нәрсә булачагы билгеле инде. Иблис абый хәзергә тәмугка беркемне дә алмаска кушты.  “Перестройка”  ясагач,  “ускорение”  белән эшелонлап китерерсез диде.

            Тынлыкны айный башлаган Зуля бозды:

–        Ярый, Шаһи, гаеп итмә, мин җәннәткә китәрмен инде.

–        Ә бу адәмне нишләтәбез? Ал үзең белән!

–    Бездә сездәге кебек теләсә кемне алмыйлар. Тикшерә башласалар, бу адәм күпне күрде, күпне белә. Минем дә яшисе килә.      

–    Күреп торасың бит, тәмугка ала алмыйм! Газраил абый, алайса җанын кире бир!

–    Бездә бер алган җанны кире бирмиләр! –  дип җикерде Газраил.

–   Бир дигәч, бир! Бюрократ! –  дип кызды фәрештә.

            Газраил күнде. Телен тешләп теге дөньяга китеп барган адәмгә җаны керә башлады.

           –  Кара аны, күп яшисең калмады, –  диде аңа фәрештә, –  калган гомереңдә гөнаһларыңны юарга тырыш. Алдашма, кеше байлыгына кызыкма, хәмер эчмә, мәрхәмәтле бул. Бәлки әле оҗмахка эләгерсең.  Ләкин, анда да, артык сүз ычкындырсаң, җәһәннәмгә озату юлын табармын, танышлык буенча. –  Бу сүзләрне әйткәндә ул Шаһига карап алды.

–        Сизми дә калырсың, –  дип хуплады шайтан.

…Мәдәният хезмәткәре аңына килгәндә бүлмә буш иде инде.

–  Менә адәм көлкесе! Эш вакытында төшләр күреп йоклап ят инде, –  дип елмайды ул күзләрен уа-уа. Тик, өстәлдәге буш шешәгә һәм өч касәгә күзе төшкәч, көзге җил себереп алган каз мамыгы кебек, елмаюы юкка чыкты.

Тәмугка төшә торган юлны эзләп, шайтаннар шәһәр читенә чыктылар. Шаһи, язулы тактаны үсмер шайтан кулыннан эләктереп алды да, таш белән кадак табып, шәһәр алдындагы баганага беркетеп куйды:

                         “МОНДА КЕРГӘНДӘ ӨМЕТЕҢНЕ ӨЗЕП КЕР” *                  

Рәниф Шәрипов.  1980 ел.

---

* Данте Алигъери.  “Илаџи комедия”  поэмасында тђмуг капкасына эленгђн язу.

                             

                            Балта бизгђге

Бу ызгыш,  кичтђн њк башланды. Эштђн соћ капкалап утырган Айрат  “ашыћ тозлы булган”  диде. Хатыны Гљлфия  “без гомер буена тозлаган ит ашап њстек, ђзмђвердђй егетлђр синећ кебек нђзбереклђнеп тормыйлар”  дип кырт кисте џђм, йокларга яткач, тозлы ит ашап нђфесе кузгалган тормыш иптђшенећ назлы мљрђќђгатенђ тупас ќавап бирде.  “Кире беткђн!”  дип ысылдады да, бљтенлђй књченеп ятты.

Алдагы кљн шимбђ иде, соћ уяндылар. Хатыныныћ кђефе књтђренке булса да, Айратныћ кашы-књзе ќимерек. Таза-таза ир-егетлђрнећ нечкђ књћеле бик авыр кичерђ торган нђрсђлђр бар бу дљньяда. Шулай да, Гљлфия йомшак кына сњз башлады:

–        Шушы ќђйдђ ђти белђн ђнине алып килеп, театрга алып барасы иде.

–        Алар гына ќитмђгђн монда!

–        Ќитмђгђн ди, синећ туганнарыћ шикелле атна саен килеп тикшереп йљрмилђр бит ђле. Аларныћ да књрђселђре килђ безнећ тормышны.

–        Књрсђтерлек бернђрсђбез дђ юк ђле. Кичђге кебек књбрђк кылансаћ, булмас та…

–        Ђ – ђ, имђндђ икђн чиклђвек!

–        Нинди чиклђвек? Син авыл сњзлђре белђн минем башны катырма яме! Књрђсем килми, ђтиећ-ђниећне дђ, њзећне дђ!

–        Йљз чакрым ераклыктагы туганнарныћ ни гаебе бар монда?

–        Гаеплђре бар! Сине алар тудырганнар џђм киренећ дђ киресе итеп тђрбиялђгђннђр! Ќитмђсђ, аш пешерергђ љйрђтмђгђннђр!

–        Усал! Тиле! Белгђн булсам мин сића…

–        Харап булган икђн! Ђллђ тапмас дип уйлыйсыћмы? Урам тулы синећ кебек чатан аяклы салам сыйраклар!

–        Ник аларга љйлђнмђдећ соћ? Синећ кебек чибђрлђр шђџђрдђ юк дип тећкђмђ тия идећ бит!

–        Чибђр! Књрсђћ гайрђтећ чигђр! Љйлђнгђч кенђ књрдем мин синећ буяу тљшмђгђн битећне! Куркып егыла яздым!

–        Ђ син йомырка ђрчеп ашый да белми идећ, ђниећ гел њзе ђрчеп љйрђткђч!

–        Ђ син ике тапкыр минем алда майны пычак белђн каптыћ! Ќитмђсђ, пешкђн суган ашыйсыћ! Авыл кызыныћ шул инде ул, авызын ачса, бђрђћге књренђ.

–        Авылга кайтып китђм!

–        Китмђгђећ! Хуш!  –  Айрат ишекне шапылдатып чыгып китте.

           Гљлфия бераз елап утырды да,  кисђк кузгалып, подъездга чыкты. Тђрђзђдђн књпме генђ караса да, Айрат књренми иде. Кире керергђ дип борылса, каршында књрше Шамил тора. Озын буйлы, мут књзле яшь бу егет узып барышлый очрашканда билгеле бер мђгънђле елмаю белђн бик ягымлы сљйлђшђ, тиле-миле ќилкенчђк кызлар эреп тљшђрлек сњзлђр таба.

–        Ай-яй-яй, кайсы явызы елата безнећ урамдагы ић  матур  хатынны.

Ягымлы сњздђн Гљлфия сулкылдап њкси башлады.

–        Теге… эџ-эџ…ызгыштык…чыгып китте.

Егет халыкара хђлнећ сугыш алды мизгелендђ нечкђ генђ ќепкђ асылынып торуын џђм бу чайкалуныћ ућай мљмкинлеклђрен тиз чамалады.

–  Ђйдђ, књрше, керик безгђ, валерианка тамызып бирермен, тынычланырсыћ… –  дип юмалый-юмалый књзенђ ак та, кара да књренмђгђн хатынны фатирына алып керде. Диванга утыртты да, дару тамызды. Ќилкђсеннђн кысып тотып, иреннђренђ стакан терђгђч, њкси-њкси, тњгђ-тњгђ, Гљлфия даруны эчеп тђ бетерде.

Лђкин егет кулларын йомшак ќилкђдђн алырга ашыкмады. Кесђсеннђн кулъяулык алып, кљнбагыш кабыкларын идђнгђ селкеп тљшерде дђ, яшь хатынныћ саф књз яшьлђрен сљртђ башлады.

–  Синећ кебеклђрне елатырга ярыймы соћ? Књзлђрећ кызарыр, битећ ямьсезлђнер. Шундый чибђр хатыным булса… –  ди-ди башын артка салган Гљлфиянећ дерелдђп торган кайнар иреннђренђ суырылып ябышты. Зиџене чуалган хатын башта берни дђ аћламады  –  шул ук кљнбагыш исе килгђч,  Шамилнећ таушалган иреннђрен кулъяулык дип уйлады. Аннан соћ бер мизгел џушын ќыя алмый азапланды. Инде егетнећ калтыравык кулы халат эчендђ  “сђфђр кылып”  йљргђне аћына барып ќиткђч, кисђк кузгалды.

–        Айалла Ходаем! Нишлисећ син? Мин бит кияњдђге хатын!

–        Кияњећђ дђ ќитђр…яшь вакыт бит…

            –  Оятсыз? Мин шуныћ љчен кердемме ђллђ? Савыт-саба шалтырамый тормас, без яратышып љйлђнештек! Ђйткђне бар Айратныћ, тегенди-мондый хыянђт килеп чыкса, балта алам да башыгызны бетерђм, дип. Алла сакласын,  бђлале булырсыћ синећ белђн.

–        Фу-у, нинди кыргыйлык, балта белђн…

           –   Џђркем њзенчђ ярата да, кљнлђшђ дђ. Ярый, хуш, такылдап йљри књрмђ, кызып китђ торган гадђте бар, балтага тотыныр, ђрђм булырсыћ, адђм булып ќиткђндђ генђ.  –  Шамилгђ мыскыллы караш ташлап, Гљлфия чыгып китте.

Якшђмбе кљнне Шамил янына бер туташ килергђ тиеш иде. Таћ тишегеннђн њк њтњкли, киенђ башлады. Беренче каттагы кибеттђн уяулыкны киметђ торган эчемлек алып менде. Ђти-ђнисе бакчада. Аулак љйдђ калган яшь егетнећ башында шул булыр инде.

Кибеттђн кайтканда биклђмђгђн ахры, ишек ачылган тавыш ишетелде џђм… Шамил каршында балта тоткан Айрат пђйда булды. Егетнећ баш тњбђсеннђн њкчђлђренђ хђтле югары кљчђнеш узды, тез буыннары тотмый башлады. Ђле генђ ашаган табасын башына киеп:

–  Мин гаепле тњгел! Тимђ мића! Мин сића барысын да сљйлим! Миндђ гаеп юк!  –  еламсык тавыш белђн шыћшырга тотынды.

Айрат тимђде. Дђшми генђ кире чыгып китте дђ, хатынына дђште:

–        Гљлфия! Књрше янына керик ђле, акылдан язган ахры, врач чакыртасы булыр…

–        Син нишлисећ анда… балта белђн, –  диде Гљлфия  агарынып.

          – Њзећ ит чабарга куштыћ ич, суыткычка сыймый дип. Шућа такта тапмый аптырадым. Књршедђн сорамакчы идем, ђ ул башына таба кигђн…

Шамил дерелдђвен баса алмый утыра иде. Лђкин, Айратныћ хатынын ияртеп керњен њзенчђ аћлады:

–  Ул њзе гаепле! Башта зарлана башлады, ђ аннан соћ карышмады! Мин гаепле тњгел! –  дип, џаман бер сњзне тукыды.

–  Тавышланма, дивана! Кемгђ кирђгећ бар синећ?!  –  Гљлфия пыр туздырып Шамилнећ табасын тартып  алды.

–  Тукта, тукта, –  Айрат нђрсђдер сизенђ башлады, –  љр-яћадан сљйлђ ђле, кайчан, нђрсђ, ничек? Алайса, књрђсећме балтаны?..

–  Кем елый дип чыккан идем, ђ ул  сразы кочакка ташланды, зарлана башлады, аннан соћ…

–        Шуннан, шуннан, дљресен сљйлђсђћ тимим…

           –   Шуннан диванга утырдык та, мин…ялгыш кына њбђ башлаганмын, ђ ул бер сњз дђ ђйтми.

          –  Фу, селђгђй авы! Кљнбагыш чњбе! Кулын сузган була бит ђле! –  Гљлфия битен каплап диванга утырды.

          –  Књпме њбештегез? Икђњлђп бу тђртипсез хатынны акылга утыртыйк ђле, –  Айрат дусларча књзен кысып, Шамил каршына килде.

–  Књпме ди, бер минут та тњгел! Мин аз гына џушымны ќыялмый тордым! Туктат бу кђмитне, Айрат!

–  Синећ белђн эш ачык. Син ялганчы, хыянђтче хатын.  Менђ бу бозылмаган саф егет нђрсђ ђйтер,  шунысы кызык. Я, Шамил, књпме?

–        Ярты сђгатьтђн дђ ким тњгел! –  ди  “саф”  егет ышанычны акларга тырышып.

–   Нђрсђ сљйли бит, оятсыз! Ќебегђн! Айрат, нигђ мыскыл иттерђсећ икебезне дђ шушы диванадан!

–   Ярты сђгать! –  ди Шамил батыраеп.

–   Чынлапмы? –  дип котырта Айрат.

–   Айрат, нигђ шулай ќђберлисећ мине? Књрђсећ бит, егет мени бу! Башыма да килгђне юк!

–   Ярты сђгать, џэк! –  ди очкылык тота башлаган егет.

–   Тамагыћ тыгылгыры! –  ди Гљлфия.

–   Кит аннан! – ди Айрат.

–   Ярты сђгать, џэк! –  ди Шамит, чатнаган патефон тђлинкђсе шикелле.

–   Кабахђт! –  ди Гљлфия, љстђлгђ капланып.

–   Булды, ќитте, тынычлан, –  ди Айрат, инде куркуга тљшеп.

–   Ярты сђгать, џэк! –  ди Шамил, тугры књзлђрен тутырып.

–   Ќитте дим, анаћны… Бар, калынрак такта табып бир ђле.

–   Нђрсђгђ? –  ди Шамил, сагаеп.

–   Телећне чабып љзђргђ!

–   Ярты сђгать, џэк! –  ди Шамил, сатулашып.

–   Бер минут та тњгел! –  ди Айрат, кызып китеп.

–   Каян белђсећ? –  ди Шамил, тагын да сагаеп.

–   Соћ, ярты сђгать тњгел бит инде! –  ди Айрат.

–   Ђйе шул, –  ди Шамил, килешеп.

–   Шулай булгач, йљгер тизрђк, такта тап! Футболга соћга калам!

–   Ђйттем бит мин сића! –  ди, эче катып кљлђ башлаган Гљлфия.

          Шамил йљгерергђ дип талпынган иде, ачык ишектђн кљтеп торган кызы килеп керде.

–        Кешелђр коммунизмга ќиткђннђр, ишеклђрен дђ биклђмилђр.

–        Ярты сђгать, –  ди Шамил, исђнлђшергђ онытып.

–     Трамвай йљрмђгђнгђ мин гаепле тњгел, –  ди кыз авызын турсайтып, –  љченче кљн њзећ књпмегђ соћга калган идећ?

–     Ярты сђгатьтђн дђ ким тњгел, –  ди Шамил, килешеп.

          Айрат белђн Гљлфия  њз фатирларында диванга авып, тђгђри-тђгђри кљлештелђр џђм кочаклашып туктап калдылар….

–        Футболга соћга каласыћ, –  диде Гљлфия  књндђм тавыш белђн.

–    Ярты сђгатьтђн дђ ким тњгел, –  диде Айрат, кулындагы сђгатькђ карап џђм китте янђ кљлешеп тђгђрђшњ, тђгђрђшеп ђвђлђшњ…

Рђниф Шђрипов.  1990 ел.

       

        Мђхђббђткђ тел кирђкме?

Нигђдер кызлар белђн эш пешми ђле.

Бер кыз белђн танышкан идем. Чибђр генђ њзе. Акыллы да шикелле. Мђхђббђт тунындагы шигырьлђрне яттан белђ. Икебезнекен бергђ кушкач љчкђ тулды шундый шигырьлђребез саны.

Беркљнне шулай, кояш баеганда,  Идел буенда йљрибез. Чын гашыйклар кебек кулга кул тотынышып. Телдђ  юк-бар  юлђр сњзлђр. Сљйгђнем болай ди:

–        Ђгђр дђ син мине башка егет белђн књрсђћ, мђсђлђн… кинода, нишлђр идећ?

–              Нишлђр идем… –  мин ђйтђм, –  берни  дђ эшлђмђс идем, син бит минем колым  тњгел, кемне телисећ, шуны сайлыйсыћ.

Сљйгђнем туктап калды.

–        Ничек? Син мине њлеп яратам дидећ ич?

–        Соћ, яратам билгеле. Ярату бит ул кол итњ тњгел.

–         Юуук, син мине яратмыйсыћ, –  диде сљйгђнем, –  Отелло Дездемонаны ђнђ ничек буып њтерђ! Менђ бу, ичмасам, чын ярату!

Бу сљйлђшњдђн соћ икенче кљнне, очрашырга дип  сњз  куешкан урынга, сљйгђнем килмђде.

Ярый, мин њзем дђ тљшеп калганнардан тњгел. Берђр айдан тагын бер кыз белђн таныштым. Монысы тагын да акыллырак, тагын да чибђррђк. Килдек бервакыт Идел буендагы шул ук урынга. Йљрибез ќитђклђшеп, мђхђббђттђн исереп. Ђ сљйгђнем, артык исереп китте ахры, сњз башлады:

–        Ђгђр дђ син мине театрда башка егет белђн књрсђћ, килеп исђнлђшер идећме?

Мондый сорау белђн минем авыз пеште инде. Књземне дђ йоммыйча, авыз тутырып ђйтеп салдым:

–        Буып њтерер идем!

Сљйгђнем кулын тартып алып читкђ сикерде.

–        Кемне?

–        Сине дђ, аны да. Аннан соћ њзем асылынып њлђр идем!

–        Шаяртасыћдыр син… Булмаганны…

–        Шаяртмыйм. Ђнђ бит, Отелло Дездемонаны ничек итђ. Ярату шул була ул.

Икенче кљнне очрашырга дип сљйлђшкђн урынга сљйгђнем килмђде…

Мин њзем дђ ярыйсы гына егет. Бер-ике айдан љченче кыз белђн таныштым. Монысы кебек бар яктан да килгђн кызны очратканым булмады ђле. Кљзге яћгырлы кљн иде, Идел буена барып булмады. Чђйханђгђ кереп утырдык. Бер-беребездђн књзлђребезне алмый чђй йоткалап утырабыз. Кљз дђ юк, яћгыр да юк безгђ. Сљйгђнемнећ дђ мин дер калтырап кљткђн сорауны бирергђ исђбе юк ахры. Рђхђткђ тњзђ торган тњгел џђм мин… тњзмђдем:

–              Зђћгђр књзем, бђгырь кисђгем, ђйт ђле, ђгђр  мине башка кыз белђн, мђсђлђн… ресторанда књрсђћ, нишлђр идећ?

Сљйгђнемнећ йљзе болыт каплаган ай кебек њзгђрде. Зђћгђр књзлђрен челт-челт йомгалап мића карап утырды да, сђер генђ сњз башлады:

–        Џмм… Ресторанда дисећ, алайса?

–        Ђйе, матурым.

–        Башка кыз белђн дисећ?

–        Ђйе, сандугачым.

–        Бу сорауга тиз генђ ќавап биреп булмый. Иртђгђ ђйтермен, яме?

Икенче кљнне очрашырга дип сњз куешкан урынга сљйгђнем килмђде…

                                                                                          Рђниф Шђрипов.   1978 ел.

                 Зиннђтулла абзый хыялы

Олы юлдан читтђрђк торган кечкенђ генђ авылыбызга электр уты ђле килеп ќитмђгђн иде. Дђреслђрне керосин лампасы яктысында хђзерлђсђк тђ, китаплардагы, плакатлардагы  “коммунизм”,  “эликтрификация”  кебек сњзлђргђ зур љметлђр баглап яшђдек.

Књршем Зиннђтулла абзыйныћ  алдагы  “коммунизм”ны кљтеп ятасы килмђде  –  электрификация эшенђ њзе тотынды. Акылсыз баш аякларга тынычлык бирми дилђр. Бу очракта да, тынгысыз, хыялый акыл Зиннђтулла абзыйныћ кулларына да, аякларына да ял књрсђтмђде. Тљннђрне ул каравылда, кљннђрне исђ њз лапасында, тимер-томырлар арасында казынып њткђрде.

Нинди проектлар буенча эшлђнгђндер, кљннђрдђн бер кљнне, књршемнећ лапас тњбђсен тишеп, озын, юан багана књккђ калыкты. Озакламый шул багана очында саллы гына эшлђнгђн дњрт канатлы ќил тегермђне пђйда булды. Ђле дђ уйлыйм, нинди яшьлек дђрте булган икђн бу авыл картында? Биш вакыт намазын калдырмыйча тыныч кына картаясы, ђ ул кљн дђ ќен шикелле багана башына њрмђли. Ќен дигђннђн, тњбђгђ шуныћ кадђрле тђре куярга ќен-пђрилђре булыша аћа дип тђ сљйлђњчелђр табылды. Ђйтсђм ђйтим инде, Зиннђтулла абзыйныћ  “денсезлеген”  раслаучы џђм ул вакытта татар авылларында гадђттђн тыш сирђк очрый торган бер сђер гадђте булды  –  ул эчђ иде. Эчње дђ аныћ шуннан гыйбарђт, елына берничђ тапкыр югары очта урнашкан кибеткђ менеп, йљз грамм аракы салдырып  ала… Чагыштырып карасак, илленче елларда, ђллђ нигђ бер тапкыр хђмер капкалаган бердђнбер  “эчкече”  бар иде авылда. Ярты гасыр диярлек вакыт узды, авылдагы хуќалыклар саны ике-љч тапкырга кимеде. Елларныћ салмак агышында тискђре њзгђрешлђр књзгђ ташланып тормыйлар. Њсеп килњче яшьлђр барысын да гадђти књренеш кебек итеп кабул итђлђр. Нђтиќђлђр чагыштырып караганда гына књренђ. Сљйлђргђ иде аларга, кибет киштђлђрендђ очсыз аракы тезелеп торган вакытта авыл халкыныћ табигый сафлыгын…

Ђ Зиннђтулла абзый хђзерге эчкечелђр љчен бер йотарлык эчемлектђн исерђ дђ, кулларын болгый-болгый, књћелендђ кайнаган барлык хыялларын бљтен авылга сљйлђп тљшђ. Буталчык авазлар арасында ић еш очрый торган сњзлђр  –   “электр”,  “коммунизм”… Капка тљплђрендђге карт-карчыклар аны сњгеп, нђфрђт белђн карап калалар. Бала-чага љчен бу кђмит  –  исерек картны њчеклилђр, чыр-чу килеп янында бљтерелђлђр, чљнки, алар да белђ, исерек кеше  –  кеше тњгел. Мин дђ шул бала-чагалар арасында…

Шул кљннђн соћ Зиннђтулла абзый тынып, бер-ике айга књздђн югала.

Менђ ќил  “электр станциясе” эшли башлар кљн дђ ќитте. Њзем књрдем  – багана буйлап тљшкђн тимер вал ђйлђнњ хђрђкђтен кечкенђ генђ динамомашинага књчерђ. Бераз љстђрђк, бармак башы кадђр генђ лампочкада черки уты кабына. Ђ тышта тегермђн ташларын ђйлђндерерлек канатлар лапас тњбђсен дер селкетђ. Чамасыз куђттђн ишелергђ торган бу корылмас астында Зиннђтулла абзый ић бђхетле мизгеллђрен кичерђ.

Соћрак ул ќил тегермђнен абзар артына, бакчага чыгарып утыртты, хђрђкђт књчерњ ќайланмаларын камиллђштерде, тик, кызганыч, ќил-давыллы бер кљнне  “электростанция”  бђрђћге бакчасына ауды. Карт кешедђ аны књтђрерлек хђл калмаган иде инде. Шулай да, мин аны  коры куаныч џђм буш хыяллар белђн юанып ятучы надан ќилкуар иде дип  санамыйм. Барыбер ясады бит ул, барыбер ток эшлђп чыгарды, димђк, ќићде!

Леонардо да Винчи  ХV  гасырда ук вертолет рђсемен ясап калдырган. Гади укытучы К. Э. Циолковский утызынчы елларда ук космик очышларга теоретик нигезлђр салып калдырган, тљрле очу аппаратлары ясап маташкан…

Зиннђтулла абзый,  барлык кимчелеклђре белђн, чал сакаллы бу даџилар белђн чагыштырудан ераграк торса да, шушы хыялый картлар токымыннан иде, мђрхњм.

                                                                       Рђниф Шђрипов.  1978 ел.